Relacja

Dostępność jest kluczowym warunkiem uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu publicznym, nauce i kulturze, stąd niezwykle istotne jest wdrożenie rozwiązań technologicznych przyjaznych osobom z dysfunkcjami. Włączenie cyfrowe osób niepełnosprawnych staje się coraz ważniejszym elementem projektowania przestrzeni komunikacji internetowej i społecznej. Pokonywanie barier architektury informacji to nie tylko przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu osób niepełnosprawnych i starszych, ale też próba interdyscyplinarnego spojrzenia na komunikację.

Wśród wielu inicjatyw przybliżających tematykę włączenia cyfrowego w aspekcie technologicznym oraz społecznym warto wymienić Dni Dostępności Cyfrowej - seminarium połączone z warsztatami tematycznymi, które odbyło się w Katowicach w dniach 23-25 maja 2015 roku. Organizatorami wydarzenia były dwie instytucje: Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka w Katowicach (CINIBA) oraz Wydział Filologiczny Uniwersytetu Śląskiego, na którym prowadzone są studia podyplomowe Włączenie cyfrowe i społeczne: strony internetowe, audiodeskrypcja, multimedia, nagrodzone w konkursie Otwarta Cyberprzestrzeń 2015. Patronat nad wydarzeniem objął Oddział Górnośląski Polskiego Towarzystwa Informatycznego, natomiast medialnie wspierał je portal E-Nasze Miasto.

Pierwsza część spotkania - seminarium Dostępni Cyfrowo w każdej dziedzinie - odbyła się 25 maja w CINIB-ie. Podczas obrad głos zabrało dziewięciu prelegentów, którzy zaprezentowali dobre praktyki w zakresie przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu.

Jako pierwsza wystąpiła dr Izabela Mrochen (UŚ), kierownik wspomnianych studiów podyplomowych. Prelegentka w referacie: Cyfrowa rzeczywistość - czytelność informacji omówiła działania zmierzające do zwiększenia dostępu do informacji dla osób cyfrowo wykluczonych, np. z dysfunkcją wzroku. Podkreśliła, że niezwykle istotne w społeczeństwie informacyjnym są wrażliwość społeczna oraz zastosowanie standardów WCAG w przygotowywaniu multimediów - stron internetowych i publikacji związanych z różnymi obszarami działalności i życia społecznego.

Następnie Maciej Orawski (Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego w Katowicach) w wystąpieniu: Wsparcie eIntegracji i cyfrowego włączenia dojrzałych Polaków dla dobra całego społeczeństwa zaprezentował dobre praktyki i koncepcje projektów, które na poziomie wojewódzkim (lokalnym) umożliwiają osobom zagrożonym wykluczeniem udział w życiu społeczeństwa. Prelegent wskazał miejsce e-integracji w regionalnych programach operacyjnych oraz podkreślił konieczność wyrównywania szans na pełnoprawne uczestnictwo osób niepełnosprawnych w życiu społecznym.

Rolę dźwięku w odbiorze sztuki pokazała Barbara Szymańska (Fundacja Audiodeskrypcja, Białystok) w referacie: Dźwięk sztuki - z audiodeskrypcją w cyfrowym świecie. Prelegentka wyjaśniła, jakie elementy dzieła sztuki podlegają słownym opisom, które usprawniają odbiór wizualnej twórczości artystycznej oraz pozwalają osobom z dysfunkcją wzroku poznawać wizualny dorobek kulturalny z zakresu sztuki plastycznej, teatralnej, scenicznej i filmowej. Zwięzłe, obiektywne opisy scen (m.in. języka ciała, wyrazu twarzy, przebiegu akcji, scenerii, kostiumów) pozwalają osobie niewidomej podążać za rozwijającym się wątkiem oraz usłyszeć i zrozumieć przebieg wydarzeń prezentowanych na obrazie, na scenie lub na ekranie.

Znaczenie odpowiedzialności w przygotowywaniu materiałów przystosowanych do użytku przez osoby niepełnosprawne przedstawił Michał Paluch (Stowarzyszenie Transgranicznego Centrum Wolontariatu w Cieszynie, Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie) w referacie: Responsoryczność a audiodeskrypcja w warunkach przeżyć krytycznych. Autor podkreślał, że różne doświadczenia osób niewidomych i słabowidzących, rodzaj wady, czas i stopień utraty wzroku sprawiają, iż mają one różne wymagania (liczba opisywanych szczegółów, sposób ich prezentacji) wobec audiodeskrypcji.

Drugą część seminarium poświęcono technologii wykorzystywanej przez instytucje publiczne w celu przełamywania barier cyfrowych. Na początku głos zabrało dwoje prelegentów reprezentujących Uniwersytet Śląski: Marcin Serweciński (Dyrektor ds. Informatyzacji) oraz Gabriela Wilczyńska (Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych). W referacie pt. Jak technologia likwiduje bariery? przedstawili oni działania podejmowane przez Uniwersytet Śląski w celu przełamywania barier cyfrowych. Zaznaczali, że zgodnie z europejskim modelem interaktywnym traktowania niepełnosprawności osoby niepełnosprawne, niezależnie od dysfunkcji, mogą podejmować kształcenie na poziomie wyższym. Zadaniem stawianym uczelniom jest zindywidualizowanie podejścia - identyfikacja trudności danej osoby oraz wprowadzanie niezbędnych rozwiązań alternatywnych i dostosowań technologicznych oraz organizacyjnych.

Następnie reprezentantka gospodarzy spotkania, Jadwiga Witek (CINIBA), zaprezentowała przygotowywane przez Bibliotekę Uniwersytetu Śląskiego zasoby cyfrowe przystosowane do potrzeb osób z dysfunkcją wzroku. W referacie pt. Biblioteka cyfrowa dostępna dla każdego przedstawiła przyjęte standardy przygotowywania elektronicznych publikacji dostosowanych do potrzeb osób z dysfunkcją wzroku. Biblioteka Cyfrowa UŚ zawiera zdigitalizowane wersje ponad 10 tys. dzieł współczesnych, w tym podręczników, tekstów literackich czy czasopism z wszystkich dziedzin wiedzy. Dostęp do niej możliwy jest wyłącznie w sieci bibliotecznej UŚ ze względu na ograniczenia związane z prawem autorskim.

Ciągły rozwój technologiczny stanowi jedno z najważniejszych wyzwań współczesności, które można rozpatrywać przez pryzmat ekologii informacji. Zagadnienie to przybliżył Andrzej Koziara (CINIBA) w referacie pt. Aspekty prawno-organizacyjne i techniczne w infoekologicznym zarządzaniu informacją. Wśród elementów środowiska informacyjnego autor wskazał nie tylko badania naukowe, ale także dydaktykę oraz administrację, które łączy kontrola efektywności procesów informacyjnych.

Możliwością odbioru treści umieszczanych w internecie zajął się dr inż. Przemysław Kudłacik (m.in. UŚ oraz Regionalna Fundacja Pomocy Niewidomym), który przygotował referat pt. Dostępny internet. Cyfrowy świat niewidomych. Autor wskazał bariery uniemożliwiające osobom z dysfunkcją wzroku korzystanie z nowoczesnych form komunikacji (sprzęt, oprogramowanie) oraz wyjaśnił cztery zasady dostępności w standardzie WCAG 2.0: percepcję, funkcjonalność, zrozumiałość i rzetelność. Zastosowanie standardu powinno być dla twórców materiałów oczywistością. W wystąpieniu autor wskazał także przyjazne osobom niedowidzącym strony w internecie.

W ramach Dni Dostępności Cyfrowej organizatorzy przygotowali dla uczestników także sesje warsztatowe, w trakcie których pokazano, jak technologia może przyczynić się do lepszego odbioru rzeczywistości przez osoby zagrożone wykluczeniem cyfrowym.

Pierwszego dnia odbyły się warsztaty wprowadzające uczestników w tematykę dostępności cyfrowej. Na początek zapoznali się oni ze sposobami przygotowania deskrypcji do grafiki - ilustracji umieszczanych w elektronicznych publikacjach (e-podręcznikach, gazetach cyfrowych itp.). Warsztaty pt. Udostępnianie treści nietekstowych w przestrzeni cyfrowej przeprowadziła dr Izabela Mrochen (UŚ). Uczestnicy zgodnie zauważyli, że bardzo często materiały cyfrowe są trudne w odbiorze nie tylko dla osób z dysfunkcją wzroku.

Na warsztatach pt. Technologie asystujące - odczytanie wiadomości tekstowej Sebastian Depta (Fundacja Widzialni) zaprezentował technologie wspomagające odbiór treści cyfrowych. Poza wskazaniem technologii uniwersalnych, które prowadzą do stworzenia lepszych rozwiązań i służą całemu społeczeństwu, trener przedstawił technologie asystujące, które wspomagają osoby z dysfunkcją wzroku w odbiorze informacji umieszczonej w przestrzeni cyfrowej. Niemal każdy system operacyjny posiada wbudowane funkcje dostępności, takie jak np. powiększenia i lupy systemowe, możliwość zmiany kontrastu i wielkości poszczególnych elementów czy dźwiękowe powiadomienia podczas włączania i wyłączania funkcji. Trener zaprezentował także programy powiększające czy powiększająco-mówiące oraz powiększalniki - urządzenia, które umożliwiają umieszczenie wybranego fragmentu, np. tekstu, pod kamerą i wyświetlenie go w powiększeniu na ekranie.

Z kolei na warsztatach pt. Dostępność cyfrowa w materiałach promocyjnych - dobór kolorów i dodawanie tekstu alternatywnego uczestnicy poznawali zasady przygotowywania materiałów elektronicznych zgodnych z wytycznymi WCAG 2.0. W trakcie zajęć zapoznali się z zasadami doboru kolorów, czcionki i kontrastów w materiałach edukacyjnych oraz promocyjnych. Ćwiczeniem praktycznym było przygotowanie plakatu z wykorzystaniem techniki infografiki. Po wykonaniu plakatu uczestnicy zapoznali się z techniką tworzenia tekstu alternatywnego i deskrypcji.

Częścią seminarium było również zwiedzanie biblioteki, w trakcie którego szczególną uwagę zwrócono na wykorzystywane w CINIBA technologie asystujące.