Wprowadzenie

Koncepcja społecznej odpowiedzialności dotyczy biznesu, uczelni oraz indywidualnych osób. Myślenie społecznie odpowiedzialne z założenia wspiera dążenia do zrównoważonego rozwoju poprzez działanie dla dobra interesariuszy organizacji, którzy reprezentują różnorodne grupy, z trzech rodzajów otoczenia. Tak jak w organizacjach, również i w zarządzaniu projektami pojawiają się problemy z integracją celów społecznych, ekonomicznych i środowiskowych. Dlatego postanowiono rozwinąć pomysł włączenia filozofii społecznej odpowiedzialności w strategię zarządzania projektami. Dostrzegając brak opracowań w tym zakresie, autorzy niniejszego artykułu podjęli próbę stworzenia pierwszej definicji społecznej odpowiedzialności projektu, która może posłużyć jako podstawa dyskusji o koncepcji społecznej odpowiedzialności projektu. W tym celu dokonali analizy najpopularniejszych definicji pojęcia „społeczna odpowiedzialność” oraz „projekt”. Posługując się wyszukiwarką internetową Google Scholar, w pierwszej kolejności odnaleźli po dwadzieścia polsko- i angielskojęzycznych definicji społecznej odpowiedzialności. Wyróżnili powtarzające się wątki tematyczne, nazwane w niniejszym artykule kategoriami, i porównali częstotliwości ich występowania. Analogicznie postąpili w przypadku definicji projektu. Analiza posłużyła do identyfikacji obszarów wspólnych definicji społecznej odpowiedzialności i projektu, a wnioski umożliwiły opracowanie pierwszej definicji społecznej odpowiedzialności projektu, której prezentacja jest głównym celem publikacji.

Każda gospodarka narodowa aspiruje do wzrostu, ale jak stwierdził Nicholas Stern w swoim raporcie¹ oraz wykładzie na TED², musimy zapytać samych siebie, czy możemy pozwolić sobie na dalszy wzrost, gdy miarą rozwoju jest ciągle zwiększający się produkt krajowy brutto, a możliwości środowiska naturalnego są ograniczone. Zjawiska takie jak kryzysy energetyczne i finansowe, dziura ozonowa, topnienie lodowców i inne postępujące zmiany klimatyczne dowodzą, że we współczesnym świecie rozwoju gospodarczego nie ma wystarczającej inicjatywy w działaniu dla dobra społecznego³. Według Komisji Europejskiej koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu stanowi panaceum pozwalające dostosować działalność podmiotu organizacyjnego do otoczenia środowiskowego, społecznego i ekonomicznego⁴.

Koncepcja społecznej odpowiedzialności (SO) jest znana i stosowana w przedsiębiorstwach na całym świecie. Choć firmy korzystają z rozwiniętej koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu (SOB), to jednak brak jest podstaw teoretycznych do zarządzania projektami w myśl społecznej odpowiedzialności.

Intencją niniejszego artykułu jest zainicjowanie dyskusji o społecznie odpowiedzialnym projekcie (SOP). Autorzy podjęli próbę opracowania definicji SOP w oparciu o analizę definicji elementów, które składają się na to pojęcie, tj. społecznej odpowiedzialności (SO) oraz projektu. Niestety pomimo dużego i nasilającego się od lat 50. XX wieku zainteresowania koncepcją SO nie istnieje jedna uznana definicja tego pojęcia⁵. Mniej skomplikowana jest sytuacja w przypadku definicji projektu, ponieważ powszechnie znane są stanowiska prezentowane w dwóch metodykach:

• PRINCE2, zgodnie z którą projekt to: organizacja tymczasowa, powołana w celu dostarczenia jednego lub więcej produktów biznesowych według uzgodnionego uzasadnienia biznesowego⁶,
• PMBOK, która określa projekt jako: tymczasową działalność podejmowaną w celu wytworzenia unikatowego wyrobu, dostarczenia unikatowego rezultatu⁷.

Tym niemniej trudno jest określić, która z definicji projektu jest najpopularniejsza.

Brak możliwości wskazania najwłaściwszej definicji projektu oraz społecznej odpowiedzialności skłania do odpowiedzi na kolejne pytania badawcze:

• jakie kwestie są najczęściej poruszane w definicjach społecznej odpowiedzialności,
• do jakich zagadnień najczęściej nawiązują definicje projektu,
• jakie są podstawowe obszary łączące definicje społecznej odpowiedzialności z definicjami projektu?

Aby osiągnąć główny cel publikacji, którym jest stworzenie definicji SOP, podjęto próbę adaptacji myślenia społecznie odpowiedzialnego do warunków realizacji projektów. Przeanalizowano najpopularniejsze definicje SO oraz projektu występujące w formie elektronicznej w naukowych bazach danych dostępnych w internecie. Poprzez analizę części składowych definicji obu pojęć dokonano próby znalezienia wspólnej podstawy i opracowania bazy do dyskusji o społecznej odpowiedzialności projektu.

Metodyka

Posługując się wyszukiwarką internetową Google Scholar, przeanalizowano najbardziej trafne artykuły, dostępne 15 stycznia 2015 r. i odpowiadające polsko- i angielskojęzycznym słowom kluczowym „społeczna odpowiedzialność” i „zarządzanie projektami”. Posłużono się analizą polsko- i angielskojęzycznych tekstów ze względu na chęć zbadania najpopularniejszych trendów i ujednolicenia podejścia.

W analizie wykorzystano najwyżej plasujące się pozycje literatury w wyszukiwarce Google Scholar, które według E.V. Couvering oraz D. Sullivan⁸ - jako występujące na początku listy wyników wyszukiwania - są najpopularniejsze. Według I.V. Blair, G.R. Urland oraz J.E. Ma⁹ popularność definicji jest często ważniejsza od uznania jej przez grono ekspertów.

Analiza polsko- i angielskojęzycznych pozycji, które pojawiły się w wynikach wyszukiwania, przebiegła w czterech fazach. Po pierwsze, z dostępnych tekstów wyodrębniono po dwadzieścia definicji (w większości przypadków) w obu wersjach językowych. Analizowano wyłącznie definicje podane w artykułach i książkach, do których posiadano pełny dostęp tekstowy, zapewniany przez Norwegian University of Science and Technology oraz Politechnikę Gdańską. Po drugie, poprzez logiczną analizę definicji wyodrębniono powtarzające się tematyczne obszary składowe, które w dalszej części pracy nazywane są kategoriami. Następnie do każdej definicji przyporządkowano odpowiadające jej treści kategorie. Ze względu na częściowe powielanie się definicji i niewielką ich liczbę identyfikację kategorii oraz kategoryzację definicji przeprowadzono bez użycia specjalistycznego oprogramowania. Obu procedur (wyłonienie kategorii oraz dopasowanie ich do definicji) dokonano w trzech turach:

1. łączna analiza wszystkich definicji przez autorów,
2. samodzielna klasyfikacja dokonana osobno przez autorów
3. finalna wspólna analiza zawartości każdej definicji.

W ostatnim etapie zbadano częstotliwość występowania każdej z kategorii i wyciągnięto wnioski, by w wyniku wyłonienia najistotniejszych elementów pojęć społecznej odpowiedzialności oraz projektu opracować definicję SOP.

Pojęcie „projekt” występuje w wielu obszarach nauki, np. prawie czy architekturze¹⁰. Dlatego po wstępnej weryfikacji dostępnych w wyszukiwarce tekstów odszukiwanych pod różnymi hasłami (np. „przedsięwzięcie”) wybrano „zarządzanie projektami” jako kluczowe pojęcie wyszukiwawcze.

Przeprowadzone badanie nie wyczerpuje w pełni zasobów źródeł internetowych dotyczących SO i projektów. Ponadto wykorzystanie wyłącznie wyszukiwarki Google Scholar tworzy ograniczenia, ponieważ w badaniu nie uwzględnia się wszystkich uznanych definicji. Niemniej jednak nie jest możliwe zbadanie wszystkich istniejących definicji, których popularność może się różnić np. w zależności od kraju. Zaletą zastosowanej strategii badawczej jest to, że ilustruje różnorodność podejść do definiowania obu zagadnień, przez co wspomaga proces dopracowywania definicji SO oraz projektu osobno, jak też definicji powstającej koncepcji SOP.

Pytanie badawcze nr 1

Kategoryzacja definicji społecznej odpowiedzialności

Aby uzyskać w sumie 40 definicji, przeanalizowano 23 pozycje polskojęzyczne i 12 angielskojęzycznych, z których wyodrębniono 18 kategorii, takich jak: racjonalność, równowaga, etyka, ekonomiczność, wykraczanie ponad obowiązki prawne, przestrzeganie obowiązującego prawa, obszar społeczny, prawa pracownicze, prawa człowieka, filantropia, obszar gospodarczy, działalność polityczna, interesariusze, część strategii, dobrowolność, transparentność, środowisko naturalne, obywatel.

W tabeli 1 uwzględniono etykę jako odrębną kategorię wobec racjonalności, ponieważ kilka definicji SO nawiązywało wyłącznie do etycznego i moralnego postępowania, bez wspominania o racjonalnym wykorzystaniu zasobów. Uwidoczniła się też różnica pomiędzy racjonalnością i równowagą.

Wyniki analizy definicji społecznej odpowiedzialności

Trzy spośród czterdziestu definicji skupiają się tylko na jednej kategorii SO, jaką w każdym z tych przypadków jest obszar społeczny. Jak wskazuje wykres 1, obszar społeczny jest najczęściej występującą kategorią także w angielskojęzycznych definicjach (60 proc.), natomiast w polskich objaśnieniach pojęcia SO popularniejszą kategorią od obszaru społecznego (55 proc.) jest jedynie kategoria interesariuszy (85 procent).

Wykres 1. Liczba występowania określonych kategorii w czterdziestu najpopularniejszych definicjach społecznej odpowiedzialności z podziałem na polsko- i angielskojęzyczne

Źródło: opracowanie własne.

Osiem spośród osiemnastu kategorii występuje wyłącznie w jednej wersji językowej - jak widać na wykresie 1, są to: wykraczanie ponad obowiązki prawne, prawa człowieka, filantropia, obszar gospodarczy, działalność polityczna, część strategii, dobrowolność, obywatel. Na wykresie nr 2 przedstawiono skumulowane dane odnoszące się do ogólnej liczby wystąpień wyróżnionych kategorii w czterdziestu definicjach SO.

Wykres 2. Łączna liczba nawiązań do określonych kategorii w czterdziestu analizowanych definicjach społecznej odpowiedzialności

Źródło: opracowanie własne.

W badanym przypadku najczęściej nawiązywano do dwóch kategorii, tzn. „obszar społeczny” i „interesariusze”. Co najmniej dziesięć razy odnoszono się także do ekonomiczności oraz racjonalności i etyki.

Szesnaście spośród czterdziestu definicji, zostało opracowanych przez Polaków, przy czym siedem z nich sporządzili autorzy publikacji, w których je odnaleziono.

Najwięcej razy pojawiła się definicja według M. Bernatta oraz M. Friedmana. Podobne statystyki występują w literaturze angielskojęzycznej, gdzie odnaleziono sześć autorskich definicji. Tak jak w polskiej literaturze również dwa razy pojawiły się definicje autorstwa M. Friedmana, przy czym jedna autorska. Dwa razy zacytowano K. Davisa.

Pytanie badawcze nr 2

Kategoryzacja definicji projektu

Aby odnaleźć 20 polskojęzycznych definicji projektu, należało przeszukać 67 pierwszych pozycji, które pojawiły się w wynikach wyszukiwania pod hasłem zarządzanie projektami w polskojęzycznej bazie wyszukiwarki Google Schoolar. Poszukiwania definicji projektu w źródłach angielskojęzycznych postanowiono zakończyć po weryfikacji 100 wyświetlonych wyników wyszukiwania hasła „project management”, gdzie odnaleziono tylko 15 definicji projektu. Dalsze poszukiwania nie byłyby zgodne z założeniem wyszukania najpopularniejszych definicji.

Analiza definicji projektu ujawniła występowanie 13 kategorii, które zostały opisane w tabeli 2.

Każda z wyszczególnionych w analizie kategorii (tj. cel, tymczasowość, budżet, zasoby, różnorodność, jakość, unikalność, złożoność, plan, ryzyko, interesariusze, odrębność oraz metody) została opisana na podstawie wyszukanych w badaniu pozycji literatury.

Wyniki analizy definicji projektu

Częstość występowania kategorii w definicji projektu została wyrażona w procentach i zaprezentowana na wykresie 3.

Wykres 3. Występowanie kategorii w dwudziestu polskojęzycznych i piętnastu angielskojęzycznych najpopularniejszych definicjach projektu wyrażone w procentach

Źródło: opracowanie własne.

Procentowe wartości dotyczące występowania kategorii „cel” i „tymczasowość” wskazują, że odgrywają one najważniejszą rolę w definiowaniu projektu. Ponadto w co najmniej połowie polskojęzycznych definicji pojawiły się także kategorie „unikalność” i „zasoby”. Dla uzupełnienia wyników obliczono, w jakim odsetku odnalezionych definicji wystąpiły wyróżnione kategorie, co przedstawia wykres 4.

Wykres 4. Procentowy udział nawiązań do określonych kategorii w trzydziestu pięciu analizowanych definicjach projektu

Źródło: opracowanie własne.

Uzyskane wyniki dostarczają informacji, że cel i tymczasowość są najistotniejszymi kategoriami występującymi w definicji projektu. Uzyskane dane jednocześnie marginalizują znaczenie zasobów i unikatowości.

W badanych publikacjach raz zacytowano metodykę PRINCE2, dwa razy T. Kotarbińskiego i J.R. Turnera. Cztery razy przytoczono definicję H. Kerznera. W sumie aż osiem razy (23 proc.) przywołano definicję z metodyki PMBOK. Ponadto w większości analizowanych źródeł wspomina się o PMBOK jako podstawowym nośniku informacji o projektach i zarządzaniu projektami.

W przytoczonych 35 definicjach odnaleziono 38 następujących określeń projektu: organizacja (2 razy), przedsięwzięcie (14), jednostki organizacyjne (1), procesy (2), ciąg działań lub zbiór zadań i działań (12), działanie (6), zlecenie (1). Udział procentowy każdego z określeń został zobrazowany na wykresie 5.

Wykres 5. Udział określeń używanych na określenie projektu w trzydziestu ośmiu definicjach z obszaru zarządzania projektami

Źródło: opracowanie własne.

Według wyników zaprezentowanych na wykresie 5 najpopularniejszym synonimem projektu jest „przedsięwzięcie”, co zgadza się z przewidywaniami autorów. Pewnym zaskoczeniem może być używanie „zbioru działań” niewiele rzadziej niż „przedsięwzięcia”. Pozostałe określenia mają istotnie mniejsze znaczenie.

Pytanie badawcze nr 3

Dyskusja o elementach łączących definicje społecznej odpowiedzialności oraz projektu

Ciekawy wydaje się fakt, że ani razu nie przywołano definicji społecznej odpowiedzialności zawartej w Wytycznych dotyczących społecznej odpowiedzialności ISO 26000¹¹. Definicja ta została stworzona przez specjalistów z 60 państw i 40 organizacji na potrzeby Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej (ISO - International Organization for Standarization). Norma powstała w wersji angielskiej w 2010 r., w polskiej w 2012 r., a spośród analizowanych tekstów dotyczących społecznej odpowiedzialności trzy zostały opublikowane w latach 2010-2011 i sześć w 2012 roku. ISO zaproponowało definicje wyraźnie uwzględniającą 7 wyróżnionych kategorii SO. Tak wysoki wynik osiągnęła tylko definicja zawarta w Zielonej Księdze Komisji Europejskiej z lipca 2001 roku. Niska popularność definicji według normy ISO 26000 może wynikać z tego, że jest ona dostępna odpłatnie. Dlatego można pokusić się o stwierdzenie, że obie definicje, według ISO 26000 oraz z Zielonej Księgi, najwierniej oddają istotę społecznej odpowiedzialności.

Definicje SO oraz projektu zwracają uwagę na dbanie o relacje z interesariuszami. Jest to jedyna kwestia, która jest wyraźnie podkreślana w definicjach obu pojęć. W 2008 r. przeprowadzono badanie nad SOB, w którym wykazano, że 88 proc. z 37 badanych przez A. Dahlsruda źródeł odnosi się do spełnienia wymagań interesariuszy¹². Natomiast analiza opisana w artykule wskazuje, że interesariusze są drugim z najważniejszych elementów definicji SO. Kolejni autorzy, m.in. R.E. Freeman¹³, K. Obłój¹⁴, M. Friedman¹⁵, R.W. Roberts¹⁶, S.Y. Lee i C.E. Carroll¹⁷ oraz A. Paliwoda-Matiolańska¹⁸ podkreślają wagę interesariuszy w teorii SO¹⁹. Odwrotna proporcjonalność wykazana jest w przypadku definicji projektu. Z wykresów 3 i 4 wynika, że definicja projektu nie uwzględnia interesariuszy jako nieodłącznego jej elementu. Jednak informacje o wadze relacji z interesariuszami opisywane są w treści podręczników o zarządzaniu projektami²⁰. Kwestia interesariuszy jest także poruszana w piątym wydaniu PMBOK²¹ oraz PRINCE2²², które stanowią główne nośniki informacji oraz popularyzacji teorii zarządzania projektami na świecie. W związku z istotną rolą kategorii interesariuszy w koncepcji SO oraz zarządzaniu projektami należy uwzględnić ją, tworząc pierwszą wersję definicji SOP, a teorię interesariuszy uznać za bazową dla zrozumienia koncepcji SOP.

Analiza wykazała duże podobieństwo kolejnych definicji projektu do definicji zastosowanych w metodykach zarządzania projektami, a w szczególności PMBOK. Sugeruje to konieczność odniesienia się do treści podręczników PMBOK i PRINCE2 w tworzonej definicji SOP.

Należałoby rozpatrzyć, czy zagadnienie SOP odnosi się również do głównego unikatowego efektu, który pozostaje po zakończeniu projektu. Na przykład w przypadku inwestycji infrastrukturalnych implementacja projektu skutkuje powstaniem: drogi, obwodnicy, budynku, stadionu, drogi kolejowej itp. Takie konstrukcje istotnie wpływają na środowisko naturalne, okoliczną społeczność i warunki gospodarowania. Jednak sama definicja projektu ogranicza się do fazy planowania i implementacji projektu - do momentu jego zakończenia, nie uwzględnia natomiast eksploatacji produktu. Dlatego na tym etapie badań postanowiono oddzielić rozważania nad definicją społecznej odpowiedzialności projektu od dyskusji na temat społecznej odpowiedzialności związanej z produktem projektu. W dalszej części prac nad SOP poruszyć należy także zagadnienie kompetencji menadżera projektu wobec zarządzania społeczną odpowiedzialnością. Nie mniej ważne są prace nad badaniem wpływu zastosowania myślenia społecznie odpowiedzialnego na sukces projektu oraz sukces zarządzania projektem.

Podsumowanie

W odniesieniu do definicji związanych ze społeczną odpowiedzialnością przeprowadzona analiza wykazała wagę uwzględniania obszaru społecznego i interesariuszy. Przy definiowaniu SO, obok dobra społecznego oraz interesów osób mających wpływ na dany twór organizacyjny, należy także ująć osiąganie indywidualnych celów właścicieli i zarządców, etykę i moralność, jak też bycie racjonalnym.

Każda definicja odnosząca się do projektu powinna określać go jako przedsięwzięcie lub zbiór działań wykonywanych w określonym celu i w wyznaczonym czasie. W definicjach projektu obok celu i tymczasowości najczęściej bierze się pod uwagę ograniczoność przydzielanych zasobów oraz konieczność wytworzenia unikalnego produktu, ale przy zarządzaniu projektem nie można zapominać o dbałości o relacje z interesariuszami.

W związku z wnioskami wyciągniętymi z analizy proponuje się, żeby pierwsza definicja społecznej odpowiedzialności projektu ograniczyła się do ram czasowych projektu i zyskała następujące brzmienie: odpowiedzialność za wpływ projektu oraz jego wyniku na społeczeństwo i środowisko, zapewniana poprzez odpowiadanie na możliwe do zidentyfikowania potrzeby interesariuszy wewnętrznych i zewnętrznych wobec przedsięwzięcia, jak też unikatowego produktu, tworzonego racjonalnie bez naruszenia zasad etyki i moralności. Wymaga racjonalnego dążenia do sprecyzowanego celu, z uwzględnieniem kształtowania korzystnych warunków dla rozwoju gospodarczego i społecznego oraz zrównoważonego rozwoju na wszystkich etapach cyklu zarządzania projektem: od daty inicjacji projektu po termin oddania produktu do eksploatacji.

Prócz opracowania podstawy do dyskusji o społecznej odpowiedzialności projektu badanie przeprowadzone na potrzeby artykułu umożliwiło wykrycie trendów w stosowaniu istniejących definicji społecznej odpowiedzialności oraz projektu. Wydaje się jednak, że tak długo, jak w literaturze nie zostanie opublikowana ogólnie przyjęta definicja społecznej odpowiedzialności, nie zostaną sfinalizowane też prace nad definicją społecznej odpowiedzialności projektu. Biorąc pod uwagę permanentny rozwój nauki i gospodarki, trudno jest określić, czy kiedykolwiek będzie możliwe opracowanie ostatecznej formy definicji społecznej odpowiedzialności oraz społecznej odpowiedzialności projektu.

1. A Guide to the Project Management Body of Knowledge (PMBOK Guide) - Fifth Edition, wydanie polskie, PMI, Warszawa 2013.
2. Babu A.J.G., Suresh N., Project management with time, cost, and quality considerations, „Journal of Operational Research” 1996, Vol. 88, No. 2, s. 320-327, http://dx.doi.org/ 10.1016/0377-2217(94)00202-9.
3. Bernatt M., Społeczna odpowiedzialność biznesu - charakter prawny?, [w:] M. Bernatt, J. Bogdanienka, T. Skoczny (red.), Społeczna odpowiedzialność biznesu - krytyczna analiza, Wyd. Naukowe Wydziału Zarządzania UW, Warszawa 2011, s. 29-48.
4. Blair I.V., Urland G.R., Ma J.E., Using Internet Search Engines to estimate word frequency, „Behavior Research Methods, Instruments & Computers” 2002, Vol. 34, No. 2, http://dx.doi.org/10.3758/BF03195456, s. 286-290.
5. Borkowska S., CSR wyzwaniem dla zarządzania zasobami ludzkimi: podejście unijne, „Zarządzanie zasobami ludzkimi” 2005, nr 6, s. 9-29, https://www.ipiss.com.pl/wp-content/uploads/2012/03/borkowska_zzl_6_2005.pdf.
6. Burke L., Logsdon J.M., How corporate social responsibility pays off, „Long Range Planning” 1996, Vol. 29, No. 4, s. 495-502, http://dx.doi.org/10.1016/0024-6301(96)00041-6.
7. Carroll A.B., Corporate Social Responsibility. Evolution of a definitional construct, „Business and Society” 1999, Vol. 38, No. 3, s. 268-295, http://dx.doi.org/10.1177/000765039903800303.
8. Carroll A.B., The Pyramid of Corporate Social Responsibility: Towards the Moral Management of Organizational Stakeholders, „Business Horizons” 1991, Vol. 34, No. 4, s. 39-48, http://dx.doi.org/10.1016/0007-6813(91)90005-G.
9. Dahlsrud A., How Corporate Social Responsibility is Defined: an Analysis of 37 Definitions, „Corporate Social Responsibility and Environmental Management” 2008, Vol. 15, No. 1, s. 1-13, http://dx.doi.org/10.1002/csr.132.
10. Dallimer M.T., et al., Temporal changes in greenspace in a highly urbanized region, „Biology Letters” 2011, Vol. 7, No. 5, s. 763-766, http://dx.doi.org/10.1098/rsbl.2011.0025.
11. Dinsmore P.C., Cabanis-Brewin J., The AMA Handbook of Project Management, Second edition, Amacom, 2006.
12. Doktór K., Dylematy społecznej odpowiedzialności organizacji gospodarczych, „Zarządzanie Zasobami Ludzkimi” 2005, nr 6, s. 31-46, https://www.ipiss.com.pl/wp-content/uploads/2012/03/doktor_zzl_6_2005.pdf.
13. Drobniak A., Zastosowanie analizy kosztów i korzyści w ocenie projektów publicznych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2002.
14. Dziekoński K., Projekty w innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstwach, „Ekonomia i Zarządzanie” 2011, t. 3, nr 4, s. 125-134.
15. Dziekoński K., Zarządzanie projektami w małych i średnich przedsiębiorstwach, „Ekonomia i Zarządzanie” 2010, t. 2, nr 4, s. 97-104.
16. Evaristo R., Fenema van P.C., A typology of project management: emergence and evolution of new forms, „International Journal of Project Management” 1999, Vol. 17, No. 5, s. 275-281, http://dx.doi.org/ 10.1016/S0263-7863(98)00041-6.
17. Freeman R., Strategic Management. A Stakeholder Approach, Pitman, Boston 1984.
18. Friedman M., Capitalism and Freedom, The University of Chicago Press, 1962.
19. Friedman M., The Social Responsibility of Business Is to Increase Its Profits, Springer, New York 2007.
20. Friedman M., The Social Responsibility of Business Is to Increase Its Profits, [w:] W.Ch. Zimmerli, M. Holzinger, K. Richter (eds.), Corporate Ethics and Governance, Springer, New York 2007, http://dx.doi.org/10.1007/978-3-540-70818-6_14.
21. Galant-Pater M., Przyczyny porażek i sukcesów informatyzacji biznesu w świetle badań empirycznych, [w:] J. Gawlik, A. Kiełbus (red.), Komputerowo zintegrowane zarządzanie, PTZP, Zakopane 2009, s. 314-323, http://www.ptzp.org.pl/files/konferencje/kzz/artyk_pdf_2009/035_Galant-Pater.pdf.
22. Garriga E., Melé D., Corporate Social Responsibility Theories: Mapping the Territory, „Journal of Business Ethics” 2004, Vol. 53, No. 1, s. 51-71, http://dx.doi.org/10.1023/B:BUSI.0000039399.90587.34.
23. IPMA, PRINCE2 - skuteczne zarządzanie projektami, Office of Government Commerce, TSO, London 2010.
24. Jager P. de, Resistance to change: a new view of an old problem, „The Futurist” 2001, Vol. 35, No. 3, s. 24-27.
25. Kegan R.L., The real reason people do won't change, „Harvard Business Review” 2001, November, s. 85-92.
26. Kerzner H., Advanced Project Management. Best Practices on Implementation, second edition, John Wiley & Sons, New Jersey 2004.
27. Kerzner H., Advanced Project Management. Edycja polska, Onepress, 2005.
28. Kerzner H.R., Project Management. A Systems Approach to Planning, Scheduling, and Controlling, 11^th ed., John Wiley & Sons, New York 2013.
29. Korenik D., Refleksja na temat społecznej odpowiedzialności banku komercyjnego, „Bezpieczny Bank” 2011, nr 3(45), s. 22-41, http://www.bfg.pl/sites/default/files/dokumenty/bezp.bank_3-2011_.pdf.
30. Kowalska I., Dziekoński J., Społeczna odpowiedzialność biznesu jako czynnik wzrostu konkurencyjności spółki Raisio, [w:] J. Wołoszyn (red.), Społeczna odpowiedzialność biznesu w obszarze przedsiębiorczości, Wyd. SGGW, Warszawa 2012, s. 47-58.
31. Kowalska I., Fraszczyk T,, Społeczna odpowiedzialność biznesu w branży chemicznej - ekonomiczne implikacje, [w:] J. Wołoszyn (red.), Społeczna odpowiedzialność biznesu w obszarze przedsiębiorczości, Wyd. SGGW, Warszawa 2012, s. 67-76.
32. Kreiner K., In Search of Relevance: Project Management in Drifting Environments, „Scandinavian Journal of Management” 1995, Vol. 11, No. 4, s. 335-346, http://dx.doi.org/10.1016/0956-5221(95)00029-U.
33. Kuraszko I., Rok B., Społeczna odpowiedzialność biznesu i ekonomia społeczna, „Ekonomia Społeczna Teksty” 2007, http://ngoteka.pl/bitstream/handle/item/53/Spoleczna_odpowiedzialnosc_biznesu_i_ekonomia_spoleczna_Rok_Kuraszko_2007.pdf?sequence=1.
34. Lachiewicz S., Wojsa A., Znaczenie i cechy sprawnego zarządzania jakością w procesie realizacji projektów inwestycyjnych - na przykładzie sektora nieruchomości komercyjnych, „Problemy Zarządzania” 2012, nr 2(10), s. 58-71.
35. Lee S.Y., Carroll C.E., The emergence, variation, and evolution of corporate social responsibility in the public sphere, 1980-2004: The exposure of firms to public debate, „Journal of Business Ethics” 2011, Vol. 104, No. 1, s. 115-131, http://dx.doi.org/10.1007/s10551-011-0893-y.
36. Lichtenstein D.R., Drumwright M.E., Braig B.M., The Effect of Corporate Social Responsibility on Customer Donations to Corporate-Supported Nonprofits, „Journal of Marketing”, Vol. 68, No. 4, s. 16-32.
37. Lombardi D.L., Designing Resilient Cities: A Guide to Good Practice, IHS BRE Press, Watford 2012.
38. Łada M., Kozarkiewicz A., Zarządzanie wartością projektów - Instrumenty rachunkowości zarządczej i controllingu, C.H. Beck, Warszawa 2010.
39. McWilliams A., Siegel D., Corporate Social Responsibility: a Theory of the firm perspective, „Academy of Management Review” 2001, Vol. 26, No. 1, s. 117-127, http://dx.doi.org/10.5465/AMR.2001.4011987.
40. Meredith J.R., Mantel Jr. S.J., Project Management. A Managerial Approach, Wiley, 2012.
41. Męcina J., Standardy w stosunkach pracy i dialog społeczny a społeczna odpowiedzialność biznesu, [w:] M. Bernatt, J. Bogdanienka, T. Skoczny (red.), Społeczna odpowiedzialność biznesu, Krytyczna analiza, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania UW, Warszawa 2011.
42. Munns A.K., Bjeirmi B.F., The role of project management in achieving project success, „International Journal of Project Management” 1996, Vol. 2, No. 14, s. 81-87, http://dx.doi.org/10.1016/0263-7863(95)00057-7.
43. Obłój K., Strategia organizacji, PWE, Warszawa 1998.
44. Packendorff J., Inquiring Into the Temporary Organization: New Directions for Project Management Research, „Scandinavian Journal of Management” 1995, Vol. 11, No. 4, s. 319-333, http://dx.doi.org/10.1016/0956-5221(95)00018-Q.
45. Paliwoda-Matiolańska A., Odpowiedzialność społeczna w procesie zarządzania przedsiębiorstwem, C.H. Beck, Warszawa 2009.
46. Paschen M.D., Leadership, Threats, and Change: How to Generate Leadership Strength by Understanding Problems and Crises. The Psychology of Human Leadership - How to Develop Charisma and Authority, Springer, 2014.
47. Pich M.T., Loch Ch.H., DeMeyer A., On Uncertainty, Ambiguity, and Complexity in Project Management, „Management Science” 2013, Vol. 48, No. 8, s. 1008-1023, http://dx.doi.org/10.1287/mnsc.48.8.1008.163.
48. Piekarz H., Idea społecznej odpowiedzialności we współczesnym przedsiębiorstwie, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 2006, nr 700, s. 63-77.
49. Pietras P., Szmit M., Zarządzanie projektami. Wybrane metody i techniki, Oficyna Księgarsko-Wydawnicza „Horyzont”, Łódź 2002, http://www.pmpp.pl/download/skrypt1.pdf.
50. Piwowar-Sulej K., Rola działu personalnego w zarządzaniu przez projekty, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa” 2011, nr 7.
51. Roberts R.W., Determinants of corporate social responsibility disclosure: an application of stakeholder theory, „Accounting, Organizations and Society” 1992, Vol. 17, No 6, s. 595-612, http://dx.doi.org/ 10.1016/0361-3682(92)90015-K.
52. Rozkwitalska M., Kultura organizacyjna korporacji transnarodowych oparta o społeczną odpowiedzialność, „Organizacja i Kierowanie” 2006, nr 2(124), s. 33-47.
53. Rybak M., Etyka menedżera - społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 49-50.
54. Sen S., Bhattacharya C.B., Does doing good always lead to doing better? Consumer reactions to corporate social responsibility, „Journal of Marketing Research” 2001, Vol. 38, s. 225-243, http://ssrn.com/abstract=2333479.
55. Shenhar A., Dvir D., Reinventing Project Management. The Diamond Approach to Successful Growth and Innovation, Harvard Business School Press, 2007.
56. Sikora J., Idea społecznej odpowiedzialności biznesu w agroturystyce, [w:] J. Wołoszyn (red.), Społeczna odpowiedzialność biznesu w obszarze przedsiębiorczości, Wyd. SGGW, Warszawa 2012, s. 25-36.
57. Söderlunds J., Building theories of project management: past research, questions for the future, „International Journal of Project Management” 2004, Vol. 22, No. 3, s. 183-191, http://dx.doi.org/10.1016/S0263-7863(03)00070-X.
58. Sokołowska A., Społeczna odpowiedzialność małego przedsiębiorstwa - przejawy i dylematy, „e-mentor” 2009, nr 5(32), s. 31-37, http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/32/id/691.
59. Stawicka E., Ekonomiczna efektywność społecznej odpowiedzialności w biznesie, [w:] J. Wołoszyn (red.), Społeczna odpowiedzialność biznesu w obszarze przedsiębiorczości, Wyd. SGGW, Warszawa 2012.
60. Stern N., The New Climate Economy Report. UN's Climate Summit 2014, http://newclimateeconomy.report/.
61. Stern N., The state of the climate - and what we might do about it. TED Talk 2014, https://www.ted.com/talks/lord_nicholas_stern_the_state_of_the_climate_and_what_we_might_do_about_it.
62. Stępień P., Zarządzanie ryzykiem projektów, http://niespielak.eu/diego/PRINCE_Kuzak/Zarzadzanie_ryzykiem_projektow.doc.
63. Strebel P., Why do employees resist chnage?, „Harvard Business Review” 1996, May-June, s. 86-92.
64. Sullivan D., Nielsen NetRatings, Search Engine Ratings, 2003, http://thoughtleaderpedia.com/Marketing-Library/Search/NielsenSearchEngineRatings_032205.pdf.
65. Trocki M., Grucza B., Ogonek K., Zarządzanie projektami, PWE, Warszawa 2003.
66. Trocki M., Nowoczesne zarządzanie projektami, PWE, Warszawa 2014.
67. Turner J.R., Cochrane R.A., Goals-and-methods matrix: coping with projects with ill defined goals and/or methods of achieving them, „International Journal of Project Management” 1993, Vol. 11, No. 2, s. 93-102, http://dx.doi.org/10.1016/0263-7863(93)90017-H.
68. Van Couvering E., The History of the Internet Search Engine: Navigational Media and the Traffic Commodity, „Information Science and Knowledge Management” 2008, Vol. 14, s. 177-206, http://dx.doi.org/10.1007/978-3-540-75829-7_11.
69. Walczak W., Orientacja na cele w zarządzaniu projektami, „Master of Business Administration” 2009, t. 17, nr 4, s. 125-134.
70. Walczak W., Rola fazy planowania w zarządzaniu projektami, „e-mentor” 2010, nr 1(33), s. 13-20, http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/33/id/709.
71. Williamson N., Stampe-Knippel A., Weber T., Corporate Social Responsibility - National Public Policies in the European Union, Compendium 2014, European Commission, 2014.
72. Wołoszyn J., Społeczna odpowiedzialność biznesu w obszarze przedsiębiorczości, Wyd. SGGW, Warszawa 2012.
73. Wood D.J., Corporate social performance revisited, „Academy of Management Review” 1991, Vol. 16, No. 4, s. 691-718, http://dx.doi.org/10.5465/AMR.1991.4279616.
74. Wytyczne dotyczące społecznej odpowiedzialności ISO 26000, Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa 2012.
75. Xueming L., Bhattacharya C.B., Corporate Social Responsibility, Customer Satisfaction, and Market Value, „Journal of Marketing” 2006, Vol. 70, No. 4, s. 1-18, http://journals.ama.org/doi/abs/10.1509/jmkg.70.4.1.

Załączniki

Tłumaczenia z języka angielskiego dokonała autorka publikacji.

Załącznik 1

Definicje społecznej odpowiedzialności użyte w analizie sporządzanej na potrzeby publikacji

Załącznik 2

Definicje projektu użyte w analizie sporządzanej na potrzeby publikacji