Wstęp

Wiele malezyjskich instytucji edukacyjnych rozpoczęło działalność e-learningową, wierząc, że, jako alternatywa w stosunku do tradycyjnych metod kształcenia, da ona doskonałe rezultaty. Natomiast przygotowanie i zarządzanie e-learningiem to bardzo złożony proces. Artykuł prezentuje wyniki projektu badawczego przeprowadzonego w celu przestudiowania planowania strategicznego i wdrożenia e-learningu w poszczególnych instytucjach szkolnictwa wyższego w Malezji. Metoda badawcza jest oparta na modelu planowania strategicznego Rogera Kaufmana¹, pozwalającym na ocenę luki między obecnymi a pożądanymi rezultatami pracy.

Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu jakości edukacji wyższej w Malezji. Są one również podstawą zdrowego współzawodnictwa między uniwersytetami. Czynnikami rozwoju tych technologii są elementy takie jak: bodźce technologiczne i naukowe, innowacje, na równi ze wskaźnikami popytu i podaży, siłami rynkowymi i przedsiębiorczością².

E-learning jest wykorzystywany w formalnych i nieformalnych programach edukacyjnych. Na przykład dwa państwowe uniwersytety: University Tun Abdul Razak (Unitar) i Open University Malaysia (OUM) oferują obecnie możliwość zdobycia dyplomu w systemie mieszanym, łączącym metody tradycyjne z elektronicznymi. Wciąż rośnie również liczba publicznych i prywatnych uniwersytetów, które oferują e-learning albo w postaci programów akademickich na odległość, albo jako uzupełnianie zajęć tradycyjnych prowadzonych na uczelniach³.

Obecnie w Malezji funkcjonuje 11 publicznych uniwersytetów, 4 college uniwersyteckie, 18 prywatnych uniwersytetów i ponad 600 prywatnych college'ów. W obliczu zwiększającego się popytu na wyższe wykształcenie, wiele instytucji planuje rozszerzyć ofertę o e-learning. Także uniwersytety aktywnie odpowiedziały na to wyzwanie, zwłaszcza że ich wysiłki zostały wzmocnione przez strategię Ministerstwa Edukacji, dążącą do usprawnienia użycia ICT w e-learningu. Strategia ta zakłada⁴:

1. wspieranie nowoczesnej infrastruktury ICT i wyposażenia w nią wszystkich instytucji edukacyjnych;
2. stworzenie programu i systemu ocen ICT oraz położenie nacisku na integrację nowoczesnych technologii z edukacją;
3. podniesienie wiedzy o ICT i umiejętności z tym związanych wśród studentów i nauczycieli;
4. zwiększenie użycia ICT w zarządzaniu edukacją;
5. poprawę stanu wyposażenia i zarządzania sprzętem ICT we wszystkich instytucjach edukacyjnych.

Artykuł przedstawia wyniki badań przeprowadzonych w celu analizy systemu planowania i wdrażania e-learningu w niektórych uczelniach w Malezji. Badanie zostało przeprowadzone w Masters of Instructional Technology Program, w ramach prac dyplomowych z dziedziny planowania strategicznego przez studentów. Składało się ono z wizyt w instytucjach, przeprowadzania wywiadów z osobami odpowiedzialnymi za e-learning, analiz dokumentów i stron WWW oraz systemów e-learningowych. Raport z badań przedstawia stan obecny oraz wskazuje obszary dalszych działań. W wyniku realizacji projektu każda z instytucji zaangażowanych w badanie otrzymała strategiczny plan rozwoju e-learningu. Projekt ten był prowadzony na zasadach modelu Kaufmana i uwzględniał kryteria IHEP (Institute for Higher Education Policy).

Wystarczająca infrastruktura

Pierwszą fazą projektu e-learningowego jest dla wielu uczelni pozyskanie właściwej infrastruktury ICT, która umożliwi im zaoferowanie platformy e-learningowej odpowiedniej dla studentów.

Miliony ringgit (waluta Malezji - przyp. red.) są wydawane na zapewnienie infrastruktury ICT i rozwinięcie systemu e-learningowego oraz systemów zarządzania w instytucjach edukacji wyższej. Większość z nich ma już dobrze wyposażone laboratoria komputerowe i dostęp do internetu (szerokopasmowy bądź bezprzewodowy). Wykładowcy wyposażeni są w dobrej klasy komputery. Infrastruktura tworzona dla potrzeb e-learningu stała się także kartą przetargową uczelni w pozyskiwaniu nowych studentów.

ICT w procesie kształcenia

Drugą fazę rozwoju e-learningu w Malezji stanowi integracja ICT z edukacją. Podczas badania rozwiązań e-learningowych w niektórych uczelniach wyższych Singapuru czy Malezji, zaobserwowano następujące wspólne elementy, uważane za czynniki determinujące sukces⁵:

• strategiczny plan wykorzystania ICT w edukacji dla danej instytucji,
• wyspecjalizowane centrum, które przetwarza plany w rzeczywistość i koordynuje strategię e-learningową,
• odpowiednia kombinacja zasobów ludzkich, posiadających know-how oraz umiejętności technologiczne,
• odpowiednia infrastruktura, umożliwiająca powstanie platformy e-learningowej,
plany rozwoju zespołu oraz strategie, zachęcające do zaadaptowania ICT w edukacji.

Większość malezyjskich publicznych uniwersytetów, począwszy od 2000 roku, posiada w jakiejś formie plan działania, dotyczący e-learningu. Realizowany jest on zwykle przez powołanie wyspecjalizowanego centrum6. Jednak badania wskazują, że wiele instytucji edukacyjnych musi dopiero stworzyć strategiczny plan obejmujący użytkowanie ICT w edukacji.

Uczelnie wyższe w Malezji nadal są w początkowej fazie rozwoju e-learningu z punktu widzenia kryteriów jakości IHEP. Kryteria te to m.in.: wsparcie instytucjonalne, rozwój kursów, kształcenie, struktura kursów, wsparcie studentów, wsparcie kierunków kształcenia, ocena. Analiza SWOT oparta na kryteriach i modelu Kaufmana, przeprowadzona w 2004 r. w sześciu uczelniach wyższych wykazała, że posiadają one wystarczającą infrastrukturę e-learningową. Jednak analiza ta pokazała także kilka słabości uczelni, związanych z planowaniem i wdrażaniem e-learningu. Zostaną one omówione poniżej.

Brak strategicznego planu dla e-learningu

Większość szkół wyższych posiada dokumenty świadczące o planowaniu w zakresie ICT - są one głównie związane z pozyskaniem infrastruktury. Natomiast planowanie w zakresie wykorzystania ICT w edukacji, rozwoju kursów, struktury kursów i systemu ocen dopiero ma zostać określone. Planowanie, a nawet polityka użytkowania ICT w edukacji, wydają się być wciąż w początkowym stadium.

Sporadyczność e-learningu

W organizacjach, których działalność analizowano decyzja o wprowadzeniu e-learningu była podejmowana głównie dlatego, że wszyscy inni też to zrobili. Wierzono, że w celu podniesienia wartości konkurencyjnej, uczelnia powinna oferować e-learning jako alternatywę dla form tradycyjnych lub jako dodatek do jej obecnych możliwości edukacyjnych. Coraz łatwiejszy dostęp do infrastruktury i systemów LMS również sprawia, że uczelnie chętniej podejmują wyzwania e-learningowe.

W środowisku akademickim Malezji można zaobserwować zróżnicowane sposoby realizacji założeń zdalnego nauczania. Początkowo, niektóre uczelnie (wcześnie zaczynające taką działalność) przetwarzały materiały tradycyjne wprost na materiały online. W tych przypadkach wykładowcy byli zmuszeni do tworzenia, bez żadnej fachowej pomocy, notatek z wykładów, z których powstawały materiały. Większość z nich nie miała odpowiedniej wartości merytorycznej i pedagogicznej - były to po prostu przeniesione informacje. Instytucje szybko zdały sobie sprawę z faktu, jak wielkie znaczenie w kształceniu online ma samodzielna nauka studenta. Około trzech lat temu wprowadzono nową dziedzinę i nowe stanowiska: instructional designers (ID) - pracowników, którzy zostali zatrudnieni, by szkolić osoby tworzące treści e-learningowe i uzmysławiać im rolę oraz sposoby projektowania scenariuszy, które pomagają studentom w nauce. W 2000 r. Multimedia University (MMU) zorganizował zespół ID, stanowiący pomost w komunikacji między ekspertami merytorycznymi (treść) oraz informatykami (narzędzia) podczas rozwoju wewnętrznego systemu LMS7. Obecnie MMU posiada stałe centrum, które zajmuje się programami mającymi związek z internetem. Podobna jednostka powstała w momencie zakładania Open University Malaysia (OUM) w 2001 r. - Center for Instructional Design and Technology. Także pierwszy krajowy uniwersytet wirtualny Virtual University (UNITAR), założony w 1996 r., posiada departament zajmujący się tworzeniem i rozwijaniem treści online.

Brak wiodącego ośrodka w e-learningu

Mimo działania trzech uniwersytetów wirtualnych: Virtual University, Multimedia University i Open University, najlepsze efekty są wciąż osiągane w tradycyjnych uczelniach, które zajmują się e-learningiem. Kwestia konieczności utworzenia regionalnej organizacji, zajmującej się kształceniem online, była podejmowana na ostatnim spotkaniu Asia Cooperation Dialogue: Workshop on e-Education w Kuala Lumpur, w kwietniu 2004 r. Instytucja taka odgrywałaby rolę lidera w badaniach e-learningowych, ustalałaby standardy i kryteria akredytacji programów e-learningowych oraz strategie wdrażania kształcenia online w regionie. Akredytacja programów to istotna kwestia, która w końcu została zauważona. Mimo bowiem powszechnego zainteresowania e-learningiem, szczególnie w edukacji nieformalnej, odbiorcy wciąż nie są pewni rzeczywistej wartości dyplomu czy certyfikatu uzyskanego online. OUM prowadzi obecnie badania nad gotowością do korzystania z e-learningu wśród decydentów, kreatorów treści, dostarczycieli usług i klientów. Wyniki badań mają pomóc w zidentyfikowaniu czynników wyboru nowych usług oraz ułatwić likwidację zidentyfikowanych niedoskonałości⁸. Zauważono również istnienie problemu komunikacji na poziomie organizacyjnym - pomiędzy starszymi członkami zarządu a członkami zespołów odpowiedzialnych za e-learning. Najczęściej członkowie tych zespołów to informatycy, których zadania koncentrują się na zbudowaniu infrastruktury i stworzeniu lub zakupieniu odpowiedniego oprogramowania LMS. W początkowych stadiach projektu często brak jest konsultacji z ekspertami z dziedziny edukacji. To sprawia, że podejście do e-learningu ma głównie charakter techniczny. Obecnie zmienia się już sytuacja, która ma miejsce w wielu uczelniach wyższych, gdzie osobą odpowiedzialną za e-learning jest ekspert z dziedziny IT, a nie Instructional Technologist, natomiast Instructional Technologist nie jest zaangażowany w podejmowanie decyzji jako ID, szkoleniowiec, czy kierownik centrum rozwoju e-learningu.

Zbyt małe fundusze na przeprowadzanie dużych projektów

Instytucje, które zainwestowały znaczne środki w rozwój e-learningu, mogą się już cieszyć widocznymi rezultatami działań podejmowanych w tej materii. Zwykle inwestycje te obejmowały infrastrukturę i zakup lub rozwój systemu LMS. W tym samym czasie inne instytucje muszą pracować przy ograniczonym budżecie, lokowanym zwykle w tworzenie materiałów online, outsourcing rozwoju kontentu e-learningowego i szkolenie wykładowców.

Brak umiejętności e-learningowych i doświadczenia

Outsourcing rozwoju treści e-learningowych jest często bardzo kosztowny. Na większości uczelni wyższych szkolenia z zakresu nowych możliwości kształcenia online i wsparcie dla wykładowców organizowane są wewnętrznie. Stopień zaangażowania pracowników w rozwój e-learningu różni się w zależności od uczelni. Często tworzenie materiałów online jest wciąż kwestią indywidualnego wyboru wykładowców, którzy zwykle niechętnie podchodzą do samodzielnego rozpoczynania takich projektów, głównie z powodu ograniczeń czasowych oraz braku umiejętności i doświadczenia9. Obowiązki związane z e-learningiem są zwykle dodatkowe i wykonywane z pomocą techniczną zapewnianą przez uczelnię. Pomoc ta może być organizowana przez specjalne centrum rozwoju treści e-learningowych (zatrudniające informatyków, ID, grafików, itd.) albo przez dział informatyczny.

Podsumowanie

Artykuł jest analizą stanu wdrożeń e-learningu w uczelniach wyższych w Malezji. Wskazuje on na kilka problemów, przed którymi stają uczelnie w tym kraju oraz przedstawia stosowane rozwiązania: plany i strategie ICT, specjalne centra, infrastruktura, rozwój kadry. Podniesienie jakości e-learningu wymaga pracy zespołowej na wszystkich poziomach organizacji, a także zaangażowania indywidualnego, dlatego też za zapewnienie odpowiedniej jakości e-learningu odpowiedzialna jest cała organizacja i społeczeństwo.

Bibliografia

• I. A. Bajunid, Explorations of the Multiple Possibilities and Equifinality of Development Initiatives in the Transformation of Societies: The Case of E-Learning in Malaysia, referat przedstawiony na ICEE 2001 w Mines Beach Resort, 29-30 października 2001.
• S. Hassan, Government and eLearning: Harnessing eLearning in the Education Sector, referat przedstawiony na National Conference on eLearning 2002, Putra World Trade Center, Kuala Lumpur, 4-5 lipca 2002.
• R. Kaufman, Strategic Planning Plus: An Organizational Guide, Sage Publications, Newbury Park 1992. OUM, KTKM-OUM Research on E-Learning Readiness in Malaysia concept paper. Badania nad e-learningiem w Malezji, 2004.
• R.H. Raja Maznah, Developing instructional design guideline for Web-based learning, referat przedstawiony na The National Conference on Teaching and Learning in Higher Education, Alor Star, 9-10 października 2000.
• R.H. Raja Maznah, Enabling K-Economy Content Developers in Higher Education, referat przedstawiony na National Seminar on Malaysia's Transformation into K-Economy: Challenges and Response, Kuala Lumpur, 20-21 listopada 2000.
• R.H. Raja Maznah, Appropriate Use of Instructional Design to Maximise Learning, [in:] Fallows and Bhanot (editors), Educational Development Through Information and Communication Technology, Kogan Page, London 2002, p. 175-185.
• The Institute for Higher Education Policy, Quality on the Line: Benchmarks for success in internet-based distance education, National Education Association. Washington 2000.

Netografia

• Open University Malaysia,
  www.oum.edu.my
• Multimedia University Malaysia,
  www.mmu.edu.my
• Virtual University, Universiti Tun Abdul Razak ,
  http://www.unitar.edu.my
• Strona WWW osób zainteresowanych e-learningiem,
  http://elc.unitar.edu.my/