Wstęp

System edukacji w RPA do roku 1994 podlegał regulacjom rasowym. Pochodzenie i kolor skóry determinowały miejsce zamieszkania, rodzaj szkoły, rodzaj wykonywanej pracy, uprawianego sportu czy formę spędzania wolnego czasu. Podobnie było z systemem edukacji, zarówno średniej, jak i wyższej - oparty na rasizmie, nie dawał możliwości współpracy i koordynacji. Nierówne poziomy dofinansowania oraz zróżnicowane plany wykorzystania zasobów regulowane przez państwo, spowodowały ogromne rozbieżności w jakości edukacji oferowanej dla różnych grup narodowych.

W 1994 r. władzę objął nowy, demokratyczny rząd większościowy, którego najtrudniejszym zadaniem stało się zlikwidowanie różnic w systemie edukacji i stworzenie jednego, skoordynowanego systemu dla wszystkich, bez względu na kolor skóry i pochodzenie. Powstało wiele ustaw, regulacji i struktur, które miały na celu zniwelowanie różnic w edukacji. Najpilniejszą kwestią była budowa szkół i zapewnienie takich elementarnych dóbr jak woda, elektryczność, sanitariaty. Nawet obecnie, po 10 latach demokracji, rząd wciąż walczy z nierównościami w systemie. Nietrudno zrozumieć, że w tej sytuacji nauka informatyki, e-learning czy kształcenie na odległość nie stanowią dla Departamentu Edukacji priorytetów. W kraju istnieją szkoły, które od początku były na bardzo zaawansowanym poziomie technologicznym. Mogą one pod tym względem równać się z najlepszymi na świecie. Jednakże większość instytucji edukacyjnych wciąż próbuje uporać się z pozostałościami po apartheidzie.

Podłoże historyczne - system edukacji do 1994 r.

RPA do 1994 r. była rządzona przez mniejszościową Partię Nacjonalistyczną (Nationalist Party), opowiadającą się za apartheidem i systemem segregacji w życiu socjalnym, ekonomicznym, politycznym oraz w edukacji. Dlatego też system edukacji został zbudowany w oparciu o segregację rasową, wspieraną również przez ustawę o rozmieszczeniu grup (Group Areas Act), która ustanowiła szczegółowy podział kraju i obszary dla poszczególnych grup narodowościowych. Grupy te były przyporządkowane do obszarów pod względem zamieszkania, edukacji, rekreacji, itd. Było więc niemożliwym, by czarne dziecko mogło uczęszczać do szkoły w strefie białych i odwrotnie. Innymi słowy - kolor skóry determinował to, gdzie należało przebywać, uczyć się, bawić i podróżować.

System edukacji stworzony przez reżim apartheidu miał na celu odseparowanie od siebie czterech grup zamieszkujących RPA: białych, czarnych, Indian i mulatów, z których każda miała swoje własne departamenty edukacyjne, szkoły, college dla szkolenia nauczycieli, politechniki i uniwersytety. Rząd nacjonalistyczny stworzył siedemnaście departamentów edukacyjnych w czterech prowincjach, a w nich następnie samorządowe "państewka". Departamenty były o tyle niezależne, że każdy z nich miał swój własny program nauczania, politykę edukacyjną, egzaminy, politykę dotyczącą infrastruktury i administrację. Miały one również osobne i nierówne zasady zatrudniania, dlatego też płace nauczycieli różniły się drastycznie. Każdy departament pracował oddzielnie i nie istniał żaden system koordynacji ani współpracy.

Państwo stosowało również nierówne stawki dofinansowywania departamentów. Na jednego białego studenta przypadała stawka prawie dziesięciokrotnie wyższa niż na czarnego - zarówno w zakresie szkoły średniej, jak i wyższej. Powodowało to ogromne zróżnicowanie w systemie edukacji. Podobnie wyglądała liczba nauczycieli przypadająca na jednego ucznia w zależności od rasy, co pokazuje tabela 1.

Tabela 1. Liczba nauczycieli przypadająca na 1 ucznia w zależności od rasy

Egzamin wstępny, podobnie jak wszystkie pozostałe egzaminy, był inny dla każdej grupy narodowościowej. Schemat edukacji wyższej z 21 uniwersytetami i 15 politechnikami, odzwierciedlał politykę rasową państwa. Położenie, struktura i infrastruktura uczelni oraz college dla nauczycieli, szczególnie w biednych dzielnicach były w bardzo złym stanie. Spowodowało to zakwalifikowanie sektora edukacji wyższej ras niebiałych do kategorii instytucji upośledzonych historycznie (Historically Disadvantaged Institutions HDI's) oraz sektora edukacji wyższej białych do kategorii instytucji obdarowanych historycznie (Historically Advantaged Institutions HAI's).

System edukacji po roku 1994

W 2004 r. RPA świętuje dziesięciolecie demokracji. W ciągu tej dekady system edukacji przeszedł wiele zmian. Pierwszy czarny minister edukacji prof. S. Bhengu w swoim rozporządzeniu cation White Paper 1 podkreślał, że system edukacji i szkoleń musi się zmienić. Nie może być tak jak dotąd w naszych szkołach, college'ach, politechnikach i uniwersytetach¹. Różne akty ustawodawcze i dokumenty przecierały drogę do jednego skoordynowanego systemu edukacji, co w efekcie oznaczało zlikwidowanie siedemnastu departamentów.

Obecnie istnieje dziewięć prowincji posiadających oddzielne departamenty edukacji, ale koordynowanych przez jedno, scentralizowane ministerstwo edukacji. Wszystkie one są traktowane równo, mają ten sam program nauczania, równe dofinansowanie i są otwarte dla wszystkich ras, bez względu na kolor skóry, pochodzenie, status, itd. Jednym z głównych założeń rozporządzenia Education White Paper 1 był dziesięcioletni okres obowiązkowej, bezpłatnej edukacji dla wszystkich dzieci oraz dostęp do wszystkich instytucji edukacyjnych (stąd również egzaminy wstępne są obecnie takie same).

System edukacji wyższej także przeszedł transformację, która diametralnie zmieniła jego położenie, doprowadzając do stworzenia przez Departament Edukacji jednego, skoordynowanego systemu. W tym celu ustanowiono wiele dokumentów i stworzono podstawy odrębnej polityki edukacyjnej. Po raz pierwszy powstały takie struktury jak South African Qualification Authority (SAQA) i Council on Higher Education - CHE (Rada Edukacji Wyższej). Obecnie system edukacji jest restrukturalizowany na drodze przejmowania i łączenia uczelni. Spowodowało to zamknięcie wszystkich college'ów dla nauczycieli i zmniejszenie liczby uczelni z 36 do 21. Opublikowano schematy narodowe dla kwalifikacji, National Qualification Framework, the Programmmes and Qualifications Mixes, akredytację Komitetu Jakości Edukacji Wyższej (Higher Education Quality Committee) oraz zasady audytu instytucji, mające na celu wykreowanie powszechnych standardów i podniesienie jakości kształcenia.

Obecny stan edukacji

Należy przyznać, że obecny rząd odniósł sukces, łącząc różne departamenty w jedno ministerstwo edukacji. Pomimo tego osiągnięcia, wciąż istnieją ogromne różnice w walce ze spuścizną po apartheidzie. Wiele szkół wciąż nie ma elektryczności, wody, sanitariatów i telefonów. Wiele klas jest przepełnionych, a stosunek liczby nauczycieli do uczniów wcale istotnie się nie zmienił (proponowana średnia to 1:40 w szkole podstawowej i 1:35 w średniej). Tysiące studentów nadal chodzą lub dojeżdżają do szkół (szczególnie na obszarach wiejskich) przez kilka godzin dziennie. Kontrastują z nimi szkoły wcześniej przeznaczone dla białych oraz Indian, które są dobrze wyposażone i zlokalizowane w obszarach miejskich.

W sektorze edukacji wyższej instytucje, które ucierpiały na skutek wydarzeń historycznych często były miejscem zamieszek studentów, spowodowanych głównie problemami finansowymi. Zadłużone instytucje nie mogły również zapewnić żadnych udogodnień dla osób niepełnosprawnych (schemat finansowania uczelni wyższych również podlegał regulacjom rasowym). W 2002 r. powstała Narodowa Grupa Robocza (National Working Group, NWG), której zadaniem było przekształcenie struktur edukacji wyższej. To dzięki jej działaniom zmniejszono liczbę uczelni z 36 do 21. Wszystkie (z wyjątkiem dwóch) HDI - instytucje upośledzone, zostały połączone z HAI - instytucjami rozwiniętymi, co spowodowało migracje pracowników HDI do HAI, jeszcze bardziej osłabiając HDI.

Mimo panujących warunków historycznych, warto zauważyć, że podczas gdy RPA jest zwykle postrzegana jako część Trzeciego Świata, istnieją w niej również ośrodki wykorzystujące najnowocześniejsze technologie edukacyjne. Równolegle istnieją regiony najbiedniejsze, gdzie zubożenie, przestępstwa, bezrobocie i choroby są codziennością większości czarnych obywateli. Od czasu uporania się z apartheidem, warunki życia wielu ludzi wcale tak bardzo się nie zmieniły i różnice dzielące bogatych i biednych są wciąż ogromne.

Obecnie, dobrze wyposażone szkoły przyciągają najlepszych uczniów z wyższych klas, bez względu na rasę i kolor skóry. Jednakże większość uczniów z obszarów wiejskich lub małych miast wciąż cierpi z powodu dawnych obciążeń.

Stan e-learningu w systemie edukacji

Większość szkół, przeznaczonych w dawnym systemie dla białych i Indian, jest wyposażona w pracownie komputerowe. Kontrastują z nimi szkoły z przepełnionymi klasami, bez wody, elektryczności i telefonów. Podejmowane są próby ujednolicenia tej sytuacji. Jednakże e-learning wciąż nie jest priorytetem w działaniach ministerstwa edukacji w RPA. Głównym zadaniem pozostaje wyrównanie poziomu środowiska edukacyjnego i udostępnienie edukacji dla dzieci bez względu na uprzedzenia rasowe. Fundacja Nelsona Mandeli we współpracy ze sferą przemysłu buduje szkoły w najbiedniejszych dzielnicach. Szkoły te mają nowoczesne wyposażenie, ale brak w nich wykwalifikowanych nauczycieli. Potrzeba wielu zmian, aby nadrobić zaległości na tych obszarach.

Sektor edukacji wyższej ma te same problemy. Uniwersytety w Cape Town, Pretorii, Stellenbosch i Free State mają światowej klasy pracownie komputerowe, infrastrukturę i programy. Natomiast uniwersytety w Zululand, na północy, w Venda i Transkei walczą o utrzymanie dotychczasowych budynków i infrastruktury. Ich laboratoria komputerowe są przestarzałe i w opłakanym stanie.

Sektor edukacji nadal przechodzi wiele zmian i transformacji. E-learning jest relatywnie nowy w RPA, jednak wciąż rośnie liczba takich działań w kampusach i instytucjach. Wiele uczelni korzysta z różnych form kształcenia na odległość, jednak jedynie kilka (np. Tshwane University of Technology, uniwersytet w Pretorii i Stellenbosch University) rozpoczęło własne projekty e-learningowe. Uniwersytet Free State prowadzi studia online we współpracy z zagranicznym partnerem. Instytucje te mają zaplecze finansowe, które pozwala im na zamieszczenie w swojej ofercie nowinek technologicznych.

Podsumowanie

E-learning i kształcenie online nie są najważniejszymi płaszczyznami działań Departamentu Edukacji i systemu edukacji wyższej w RPA. Kraj wciąż jeszcze próbuje podołać problemom pozostawionym przez poprzedni reżim, jednak w przemyśle pojawiają się działania oparte o e-banking, online banking, e-shopping i finansowe transakcje online. System edukacji niestety pozostaje w tyle.

Bibliografia

• Department of Education, A framework for transformation. The National Commission on Higher Education, Pretoria 1996.
• Department of Education, Education White Paper 3: a programme for the transformation of higher education, Pretoria 1997.
• Department of Education, Draft White paper on e-education, Pretoria 2003.
• Department of Education, Education White Paper 1, South Africa, Cape Town 1995.
• Education and Training in a Democratic South Africa, First steps to developing a new system Ministry of Education, Pretoria 1994.
• D. Krige, S. Cairns, B. Malalima, D. Scott, The Education Atlas of South Africa, Education Foundation Publication, Durban 1994.
• L. Le Grange, E-learning: some critical thoughts, "South African Journal of Higher Education" 2004, Vol. 18., No.1. str. 87-97.
• National Plan for Higher Education (NPHE) 2001, Ministry of Education, Pretoria.
• National Working Group Report, The restructuring of higher education system in South Africa, Department of Education, Pretoria 2002