Wstęp

Dwudniowy program konferencji obejmował prawie 40 referatów i został podzielony na 4 grupy tematyczne: Technologie informacyjne w edukacji, Internet w kształceniu i doskonaleniu nauczycieli, Systemy zdalnego nauczania w kształceniu nauczycieli oraz Wnioski i doniesienia z badań. Ze względu na charakter konferencji, której tematem przewodnim było kształcenie nauczycieli, sporo wystąpień dotyczyło ogólnego wykorzystania technologii informacyjnej w nauczaniu. W grupie dotyczącej kształcenia online znalazło się około 10 referatów - ich zróżnicowanie tematyczne było jednak dość duże.

Edukacja przez internet

Ogólnie zagadnieniom edukacji przez internet poświęcone było wystąpienie Henryka Żołubowskiego (Prywatna Szkoła Pomaturalna w Krakowie) zatytułowane Koncepcja nauczania wirtualnego za pośrednictwem internetu. Przedstawicielka PUW, Anna K. Stanisławska referowała zagadnienia Indywidualizacji nauczania w kształceniu online na podstawie doświadczeń Polskiego Uniwersytetu Wirtualnego w organizacji i prowadzeniu kursów zdalnych. Miarami wiedzy i pracy w edukacji tradycyjnej i stacjonarnej obiecywał zająć się Adam Chmielewski (również z PUW), ale autor nie dojechał na konferencję - tekst referatu dostępny jest w materiałach drukowanych¹.

Cieszy fakt, że pojawia się coraz więcej konkretnych przykładów zajęć prowadzonych online. Najczęściej dotyczą one połączenia nauczania tradycyjnego z nauczaniem przez internet. O takiej formie mówił w swoim wystąpieniu prof. Tadeus Uhl z Pedagogische Hochschule we Flensburgu, który prowadzi wykład wirtualny z przedmiotu Performance Analysis of Communication Systems. Natomiast dr Zbigniew Osiński z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie prezentował przykład zajęć online dla studentów historii.

Wśród przykładów praktycznych na uwagę zasługuje referat Portale internetowe dr Anny Ren-Kurc z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, przedstawiający narzędzia do tworzenia portali internetowych. Za zgodą autorki przytaczamy fragment jej referatu:
Realizacja idei portalu internetowego pozwala opanować problem udostępniania i aktualizacji informacji dla szerszego grona czytelników. Portal to aplikacja internetowa, utworzona z zastosowaniem jednej z wielu technologii tworzenia oprogramowania do współpracy z serwerem WWW. Wykorzystuje funkcjonalności serwera (katalogi wirtualne, mechanizm sesji, logowanie wizyt, bezpieczeństwo i równoważenie obciążeń między maszynami serwerów) oraz zapewnia dobrą administrację, a także prezentację graficzną zasobów.

Narzędzia organizacji

Ośrodki edukacyjne zwykle nie dysponują funduszami na zakup i finansowanie administracji portalem budowanym na bazie komercyjnych aplikacji o tej funkcjonalności. Bez opłat udostępniane jest oprogramowanie Digital Dashboard (DDRK 2.0) na platformy serwerów Microsoft Windows 2000 i Windows 2003, współpracujące z serwerem WWW Internet Information Server tego samego producenta.

Inną propozycją są rozwiązania oparte o język PHP. Obie aplikacje organizacji portali są dostępne z licencją bez opłat i mają podobną funkcjonalność. Portal DotNetNuke wymaga platformy Windows z zainstalowanym .NET Framework lub Windows 2003. PHP NUKE działa w środowisku linuksowym.

Standardy organizacji

Na uwagę zasługuje zwłaszcza standard budowy elementów portalu WebParts. Nazwa ta dobrze obrazuje główną cechę elementu - zajmowanie na ekranie portalu wyznaczonego prostokątnego obszaru z wbudowanymi funkcjami zamknięcia, minimalizacji, zmiany umiejscowienia, ale bez możliwości rozszerzenia na całe okno portalu. Jest kilka typów elementów WebParts:

• Plik HTML,
• Plik z treścią skryptu w języku interpretowalnym przez instalację systemu, na którym czytana jest zawartość portalu,
• Plik XML o standaryzowanej strukturze i rozszerzeniu - dwp.

Tworzenie elementów WebPart dla portali internetowych stanowi ofertę handlową wielu firm programistycznych. Są to serwery oferujące w tej formie standardowe usługi informacyjne typu serwis o pogodzie, kursach walut. Innego typu elementy WebPart zapewniają dostęp do konta pocztowego, tworzą terminarze, dodają funkcjonalność szukania ciągów tekstowych. Współczesne narzędzia programistyczne tworzą kompilaty udostępniające wyniki w pliku XML tego standardu. Schemat takiej aplikacji dla Visual Studio.NET dostępny jest w zasobach sieci Microsoft.

Informacje dodatkowe

Portal internetowy jest niewymagającą inwestycji organizacją informacji, możliwą do zastosowania przy minimalnym nakładzie pracy na jego ustawiczną aktualizację. Posiadane przez ośrodki edukacyjne zasoby sprzętowe, nawet te skromniejsze, wystarczą do prowadzenia portalu edukacyjnego. Administracja portalem może zostać powierzona wielu osobom, każda z nich może zarządzać informacjami na temat innego wykładanego przedmiotu. Można udostępniać w portalu pliki sformatowane w HTML, pliki tekstowe, graficzne, multimedialne. Do prowadzenia portalu przedmiotowego nie jest wymagane gruntowne przygotowanie informatyczne. Warto śledzić rozwój aplikacji i standardów w dziedzinie portali internetowych. Ich wdrożenie w edukację podnosi atrakcyjność i efektywność nauczania na każdym poziomie.

Od ubiegłego roku coraz częściej słyszy się także o konieczności przybliżenia problematyki kształcenia online nauczycielom szkół różnych poziomów. Tematyce tej poświęcone były wystąpienia przedstawicieli Ośrodka Edukacji Niestacjonarnej AGH, którzy zaprezentowali krótką relację z podejmowanych przez Ośrodek działań w zakresie szkolenia nauczycieli w ramach kursów:

• Wykorzystanie nowoczesnych technologii w kształceniu uczniów - dla nauczycieli Gminy Trzebinia,
• Inżynieria Środowiska Miejskiego na przykładzie Zabytków Krakowa,
• e-Teacher - kurs realizowany w ramach programu Leonardo da Vinci.

Do takich wystąpień zaliczyć można także referat Lechosława Hojnackiego z Kolegium Nauczycielskiego w Bielsku Białej, zatytułowany Bliskie kontakty ze zdalnym nauczaniem. Miejsce platformy zdalnego nauczania w stacjonarnym kształceniu nauczycieli. Autor porusza w nim m.in. następujące zagadnienia:

E kształcenie w szkole

Każde nowe zjawisko, które ma tendencję do upowszechniania się oraz przynajmniej potencjalny wpływ na kształtowanie życia ludzi i społeczeństw, powinno stawać się obiektem zainteresowania pedagogów. E-kształcenie jest z tego punktu widzenia zjawiskiem szczególnym.

Platforma dla szkoły

Platforma stosowna dla szkoły powinna spełniać specyficzne wymagania. Wśród postulatów wymienia się przezroczystość, przenośność, wieloplatformowość, dostępność, prostotę i inne². W naszych warunkach postulaty te można sprowadzić do następujących wymogów:

• posiadania polskojęzycznego interfejsu, pomocy i dokumentacji;
• dostosowania do realnych możliwości ucznia (pełna, prosta, intuicyjna obsługa z dowolnego komputera, z dowolnym systemem operacyjnym i dowolnym łączem sieciowym, bez konieczności instalacji specjalnego oprogramowania lub sprzętu);
• dostosowania do realnych warunków technicznych i finansowych szkoły (platforma tania lub lepiej darmowa, pozwalająca na prostą instalację w posiadanym systemie operacyjnym, niewygórowane wymagania w odniesieniu do sprzętu i pasma przepustowości sieci);
• dostosowania do potrzeb i możliwości nauczyciela (łatwe zarządzanie treściami i użytkownikami, łatwe komunikowanie się z nimi, możliwość szybkiego tworzenia dokumentów, prostego udostępniania, porządkowania i opisu różnych typów danych, w tym multimedialnych);
• elastyczności funkcjonalnej (rozumianej jako połączenie łatwego startu z wybranym, minimalnym zestawem funkcjonalności i z możliwością stopniowego rozszerzania zakresu używanych komponentów, stosownie do rosnących potrzeb i umiejętności nauczycieli i uczniów. Platforma powinna "rosnąć razem z użytkownikiem");
• dostępności narzędzi umożliwiających i wspomagających komunikację między uczestnikami, ich możliwości (np. zapisu rozmów, porozumiewania się w konkretnie wyznaczonej grupie itp.);
• dostosowania do potrzeb pedagogiki (obecność narzędzi służących do wspomagania elementów procesu kształcenia specyficznych dla pedagogiki szkolnej);
• wspierania nowoczesnych stylów kształcenia, przede wszystkim kreatywistycznego³ (w tym ułatwianie różnych form komunikacji i współpracy grupowej, oceny wzajemnej, zarządzania sobą przez ucznia, także możliwość łatwiejszej zmiany ról uczeń - nauczyciel - twórca kursów).

Istnieje wiele wariantów platform zdalnego nauczania, różniących się możliwościami technicznymi, obecnością i stopniem złożoności różnych komponentów funkcjonalnych, zakresem zastosowań, ceną i polityką cenową, wymaganiami sprzętowymi. Zestawienie ich przekra cza ramy tego tekstu. Znacznie uboższy jest wybór rozwiązań wspomagających proces pedagogiczny, podczas gdy przy wyborze platformy właśnie aspekt pedagogiczny powinien być decydujący.

W wyniku porównań i testów, przeprowadzonych w Kolegium Nauczycielskim w Bielsku-Białej, kierując się przedstawionymi wyżej względami technicznymi, finansowymi, przede wszystkim zaś pedagogicznymi, wybrałem i wdrożyłem rozpowszechnianą na zasadach open source platformę Moodle (http://moodle.org). Spełnia ona role LMS, CMS i VLE (czyli może być używana na wszystkich etapach planowania i realizacji procesu kształcenia). Spełnia także na wyrost wszystkie postawione wymagania:

• Język interfejsu, pomoc i dokumentacja istnieją w kilkudziesięciu językach i mogą być wybierane przez każdego użytkownika w prosty sposób;
• Platforma jest w całości obsługiwana z poziomu standardowej przeglądarki WWW. Nie nakłada żadnych wymagań wstępnych na sprzęt ani system operacyjny;
• Jest w pełni darmowa (i zgodnie z ideą open source - taką pozostanie). Użyte mechanizmy pozwalają na instalację platformy na praktycznie dowolnym sprzęcie i w oparciu o dowolny system operacyjny i baz danych (w tym np. również darmowe, popularne w szkołach oraz wydajne: Linux i MySQL). W połączeniu ze stosunkowo prostą i dobrze opisaną instalacją pozwala to na zainstalowanie platformy na własnym serwerze usytuowanym w szkole (to obniża koszty eksploatacji oraz wymagania na pasmo przepustowości sieci - większość ruchu odbywa się wewnątrz sieci LAN szkoły);
• Zarządzanie platformą oraz tworzenie kursów i publikowanie treści odbywa się również w całości za pośrednictwem prostego interfejsu przeglądarki WWW i nie wymaga żadnych specjalnych kwalifikacji ze strony nauczyciela;
• Platforma dysponuje szerokim zestawem komponentów - dzięki modularnej konstrukcji decyzja o użyciu (bądź nie) dowolnego z nich może być podejmowana w dowolnej chwili, także podczas użytkowania konkretnego kursu przez uczniów. Daje to pełną elastyczność - użytkowanie platformy można rozpoczynać od dowolnych, w danej chwili potrzebnych, nawet pojedynczych komponentów (np. forum dyskusyjnego lub pojedynczego udostępnionego zasobu).

Wreszcie, co kluczowe dla dokonanego wyboru: platforma została zaprojektowana z myślą o zastosowaniach pedagogicznych i badaniach pedagogicznych⁴. Dlatego dysponuje niespotykanie bogatym zestawem komponentów wspierających szerokie spektrum aktywności pedagogicznych. W założeniach twórców Moodle oferuje wsparcie dla pedagogiki kreatywistycznej⁵. Dlatego dysponuje obszernym zestawem narzędzi wspierających współpracę i komunikację między użytkownikami i grupami użytkowników, większość komponentów jest zaś powiązana z możliwością oceniania i dodawania komentarzy nie tylko przez nauczyciela, ale również przez uczniów nawzajem. Maksymalizacja prostoty tworzenia i zarządzania treściami oraz możliwość zmiany ról użytkowników pozwalają wyznaczać uczniom w dowolnej chwili rolę nauczyciela w konkretnej grupie lub twórcy kursu.

Podsumowanie

Na zakończenie tej krótkiej relacji warto podkreślić istotny fakt, że problematyka kształcenia online zaczyna przyciągać uwagę także uczelni kształcących przyszłych nauczycieli. W roku 2003 został opracowany specjalny Ramowy program nauczania technologii informacyjnej w uczelniach pedagogicznych⁶, który ma być realizowany we wszystkich polskich uczelniach tego typu. Wprawdzie nie widać jeszcze istotnych oznak jego wdrażania, ale na podkreślenie zasługuje zainteresowanie się tą problematyką ze strony uczelni powołanych do kształcenia nauczycieli. Można bowiem przypuszczać, że właśnie nauczyciele, bardziej niż absolwenci innych uczelni polskich, już w niedalekiej przyszłości staną wobec zadania przygotowania swoich uczniów do edukacji niestacjonarnej.

Poza tym, są oni tą grupą zawodową, której kształcenie ustawiczne dotyczy w znacznie większym stopniu niż innych. Dobrze zatem, że na konferencji dotyczącej w sposób szczególny kształcenia pedagogów pojawiają się także wystąpienia związane z edukacją na odległość. Pozostaje tylko życzyć nauczycielom, aby zgłaszane propozycje i deklaracje nabrały realnych kształtów i to w możliwie niedalekiej przyszłości.

Bibliografia

• M. Dougiamas, P.C. Taylor, Using Learning Communities to Create an Open Source Management System, EDMEDIA 2003, http://dougiamas.com/writing/edmedia 2003 25.06.2004.
• B. Jones, C. Valdezi inni: Plugging In Choosing and Using Educational technology, The Council for Educational Development and Research, NCREL, Washington 1995, http://www.rbs.org/catalog/pubs/si33.shtml 1.05.2004.
• S. Juszczyk, Edukacja na odległość: Kodyfikacja pojęć, reguł i procesów, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2002.
• B. Kędzierska, Informatyczne kształcenie nauczycieli w uczelniach pedagogicznych, [w:] J. Migdałek, B. Kędzierska (red.), Informatyczne przygotowanie nauczycieli - kształcenie zdalne, uwarunkowania, bariery, prognozy, Rabid, Kraków 2003.
• B. Kędzierska, J. Migdałek (red.), Informatyczne przygotowanie nauczycieli, Internet w procesie kształcenia, Rabid, Kraków 2004.
• Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika, Podręcznik akademicki, t. II, PWN, Warszawa 2003.
• D. Le Blanc, Instructional design for distributed collaborative learning environments based on sociocultural constructivist theories, Simo Fraser University 2003, http://www.globalschoolnet.org 4.04.2004.