Wprowadzenie

Co powinno być filarem nauczania w dzisiejszym zdigitalizowanym świecie? Jak w najlepszy sposób czerpać z możliwości e-edukacji, a gdzie czają się zagrożenia? Jaka jest rola uniwersytetu w tym procesie oraz standardy, które powinien wyznaczać studentom? - to tylko niektóre z pytań postawionych na konferencji VU'19 pt. "Labirynty cyfrowości".

19. konferencja Uniwersytet Wirtualny: model, narzędzia, praktyka, zorganizowana przez Centrum Kompetencji Cyfrowych UW, odbyła się w dniach 11-12 czerwca 2019 r. na Uniwersytecie Warszawskim. To coroczne wydarzenie skupia czołowych specjalistów z dziedziny e-learningu, cyfrowej dydaktyki, nowych narzędzi i technologii dla edukacji. Odbywa się pod patronatem merytorycznym Polskiego Towarzystwa Naukowego Edukacji Internetowej (PTNEI).

- Wybierając Labirynty cyfrowości jako temat przewodni tegorocznej konferencji, mamy nadzieję zainicjować dyskusję o tym, jak coraz bardziej scyfryzowana rzeczywistość wpływa na nasze codzienne funkcjonowanie, w tym dotyczące zarówno nauczania, jak i uczenia się. Chcielibyśmy także, by to spotkanie było okazją do podzielenia się wiedzą związaną z dobrymi praktykami i narzędziami wspierającymi e-nauczanie, humanistykę cyfrową oraz politykę otwartości uczelni - powiedziała dr Izabella Bednarczyk-Bochenek, dyrektor Centrum Kompetencji Cyfrowych Uniwersytetu Warszawskiego (CKC UW), witając zgromadzonych.

Konteksty cyfrowej rewolucji

Na panelowej sesji otwarcia pt. Konteksty cyfrowej rewolucji usłyszeliśmy wiele prowokujących do myślenia tez i prawd o cyfrowym społeczeństwie.

Ożywioną dyskusję wywołało m.in. pytanie red. Jacka Żakowskiego: Czy bardziej ufamy maszynom i algorytmom niż ludziom? Nie mniej kontrowersyjne okazały się tezy pozostałych prelegentów: Czy relację mistrz-uczeń zastępuje masowa "produkcja" absolwentów? Jaki przekaz niesie uniwersytet, w którym przez wieki jako uniwersalny drogowskaz aksjologiczny królowały prawda, dobro i piękno, w obliczu ekspansji zjawiska postprawdy podważającej te wartości oraz zastępującej racjonalne, naukowe argumenty i osiągnięcia emocjami, fake newsami, kłamstwem i populistycznymi koncepcjami, w czym znaczącą rolę odgrywa internet. Czy uniwersytety sprostają tym zagrożeniom i obronią prawdę przed antyoświeceniową krucjatą? - pytał prof. Jerzy Wilkin.

Dlatego tak ważne w epoce cyfrowej staje się kształtowanie charakterów, tym bardziej że przepaść cyfrowych doświadczeń między pokoleniami wręcz uniemożliwia dialog czy znalezienie wspólnego punktu odniesienia - podkreślał Aleksander Pawlicki ze Szkoły Edukacji PAFW i UW.

Natomiast prof. Jerzy Mischke poszukiwał odpowiedzi na dezintegrację tradycyjnej funkcji i struktury uczelni w szczupłym myśleniu i zarządzaniu (ang. lean thinking). Szczupłość oznacza stosowanie minimalnych dostępnych środków w celu osiągnięcia maksymalnych możliwości. Jest to minimalizacja marnotrawstwa przy jednoczesnym zachowaniu doskonałości operacyjnej. Taka filozofia wymaga stałego ulepszania procesu oraz poszukiwania nowych rozwiązań - i to są wyzwania, które stoją dziś przed uniwersytetami.

Cyfrowe zasoby, e-learning a dydaktyka, e-usługi, otwarta edukacja i nauka

Kolejne sesje skupiły się na akademickiej rzeczywistości e-learningowej. Przedstawiono na nich praktykowane modele i aplikacje, także pod kątem dostępności i współpracy na uczelni. O skuteczności zajęć mieszanych w dydaktyce uniwersyteckiej przekonywały dr Iwona Burkacka i dr Małgorzata Szyszkowska, które od lat wykorzystują e-learning do prowadzenia zajęć na ogólnouniwersyteckiej platformie UW. Narzędzia cyfrowe i e-learningowe wprowadzane są także do specjalnych programów edukacyjnych, np. Defence Education Enhancement Programme realizowanego dla NATO (dr Piotr Gawliczek).

Nowatorską koncepcję zajęć z ekonomii (mimo iż sięgającą do tradycji sokratejskiej) przedstawił dr Tomasz Kopczewski. Metoda opiera się na data science oraz ciekawości wiedzy (science curiosity), co w praktyce oznacza, że studenci biorą aktywny udział w badaniu, które jest bodźcem wyzwalającym ciekawość i mobilizującym do dalszej analizy otrzymanych wyników. Z kolei dr Zbigniew Meger skupił się na kształceniu kooperatywnym, wynikającym z założeń psychologii i pedagogiki konstruktywistycznej, w kontekście potrzeb i możliwości pokolenia sieci.

Cyfrowe zasoby to jedno, a umiejętność korzystania z nich we właściwy i bezpieczny sposób - to kolejna kwestia. Wyniki badań nad przygotowaniem przyszłych pedagogów w zakresie wykorzystania nowych technologii, przy jednoczesnym zachowaniu krytycznej postawy, zaprezentowały prof. Eugenia Smyrnova-Trybulska i Dominika Zegzuła, Rozważany problem dotyczył zakresu, dynamiki rozwoju i transformacji powyższych kompetencji.

Nie zabrakło dyskusji o polityce otwartości uczelni w kontekście otwartych zasobów edukacyjnych i czasopiśmiennictwa open access. Podano też przykłady konkretnych, stworzonych do tego celu platform jak e-SEZAM, z powodzeniem funkcjonującej na Politechnice Warszawskiej.

Przenoszenie tradycyjnych usług do świata cyfrowego to trend, który ma na celu ułatwienie przebiegu procesów. Te nieodzowne zmiany wprowadzane są także na uczelni, w oparciu o innowacyjne rozwiązania. Przykładem jest projekt "e-UW - rozwój e-usług Uniwersytetu Warszawskiego związanych z edukacją". Wprowadzane e-usługi usprawniają procesy administracyjne na uczelni np. rekrutację, jak również kształcenie i dydaktykę np. poprzez egzaminy on-line.

Humanistyka cyfrowa

W ostatnich latach szczególnie dynamicznie rozwija się humanistyka cyfrowa. Nic zatem dziwnego, że poświęcono jej specjalną sesję. Potrzebę opracowania cyfrowych metod badania i kształcenia, w tym tworzenia edukacyjnego laboratorium tekstu, zrelacjonowała prof. Ewa Szczęsna. Z kolei Ewa Serafin-Prusator i Marcin Wilkowski przedstawili, na przykładzie projektów cyfrowych realizowanych przy wsparciu CKC UW, sposoby wykorzystania technologii cyfrowych w humanistyce oraz możliwości, które otwierają się dzięki nim w różnych dyscyplinach badawczych. Prelegenci pokazali, w jaki sposób można wykorzystać metody i narzędzia cyfrowe w humanistyce i zwrócili uwagę na wyzwania pojawiające się podczas realizacji tego typu projektów, takie jak współpraca między badaczami a deweloperami, respektowanie standardów oraz prawa autorskiego.

Humanistyka cyfrowa to szerokie pojęcie, które obejmuje także dokonania archeologów. Dotyczy to między innymi tworzenia dokumentacji 3D w trakcie wykopalisk archeologicznych z wykorzystywaniem technik komputerowych, a konkretnie skanera laserowego i kamery termowizyjnej. Pozyskane w ten sposób dane służą zarówno do prezentacji wyników badań, jak i są wykorzystywane na potrzeby zajęć dydaktycznych. Modele 3D umożliwiają zapoznanie się z materiałem oraz całymi stanowiskami archeologicznymi bez konieczności odwiedzania ich fizycznie - przekonywał Marek Truszkowski.

Dość przewrotnym podsumowaniem tej sesji było wystąpienie dr. Piotra Celińskiego, który wskazał na ograniczenia cyfrowej humanistyki, zwracając jednocześnie uwagę na potencjał komunikacyjny biotechnologii.

Narzędzia i technologie cyfrowej edukacji

Cyfrowe społeczeństwo wymaga nowych, innowacyjnych form nauczania i uczenia się, które uwzględniają zrozumienie wielokulturowe i współpracę międzykulturową. Metodyki uczenia się oparte na samodzielnych poszukiwaniach lub pracy projektowej z wykorzystaniem tematyki kultury, sztuki, opowiadania historii, idei grywalizacji oraz gier, mogą wzmocnić motywację do uczenia się i zaangażowanie w naukę. Dlatego tak ważne jest zapoznanie nauczycieli z interaktywnymi platformami i aplikacjami, które przybliżają kulturowe zróżnicowanie świata, realizację idei STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts, Maths) oraz wykorzystanie maszynowego uczenia we współczesnej edukacji - dowodziła Elżbieta Pryłowska-Nowak.

Kolejni prelegenci przedstawili szereg narzędzi cyfrowych, które takie podejście umożliwiają. Są to m.in. wirtualne laboratoria, aplikacje do tworzenia prezentacji, infografik czy wideoklipów, crowdsourcing, Google Assistant jako sztuczna inteligencja w nauczaniu czy zademonstrowany przez SGGW system wsparcia nauki podstaw programowania - RunCodeApp.

Warto jednak podkreślić, że e-edukacja to także "okno na świat" dla wielu osób z niepełnosprawnościami (Jolanta Łaniecka). Nowe technologie znajdują z dobrym wynikiem zastosowanie w terapii. Przykładem jest program e-logopedia, którego celem jest wspomaganie terapii logopedycznej dzieci z zaburzeniami mowy, a także opracowany w tym celu model b-learningowy (dr Joanna Jatkowska). Inny przykład to opracowana na Politechnice Gdańskiej (dr Agnieszka Landowska) aplikacja FocusUp, wspomagająca trening uwagi przeznaczona dla terapeuty pracującego z osobami z diagnozą ADD i ADHD.

Podczas konferencji odbyły się także warsztaty z wykorzystania aplikacji mobilnych przeznaczonych do nauczania przedmiotów matematyczno-przyrodniczych oraz humanistycznych, zorganizowane przez Szkołę Edukacji PAFW i UW. Uczestnicy, w sposób praktyczny, mieli okazję przekonać się o pozytywnym wpływie wykorzystania nowych technologii na wyniki końcowe studentów, a tym samym na podniesienie efektywności nauczania.

Podsumowanie i podziękowania

Dziękujemy za udział w 19. konferencji Uniwersytet Wirtualny #vu19 prelegentom, sponsorom (Blackboard, Fundacja Uniwersytetu Warszawskiego), patronom (PTNEI, Szkoła Edukacji, e-mentor, EduAkcja, Radio Kampus), a przede wszystkim uczestnikom, którzy z entuzjazmem eksplorowali tematykę labiryntów cyfrowości. Zachęcamy do odwiedzin profilu na FB CKC UW, gdzie udostępniono podsumowanie wydarzenia w formie foto- i wideorelacji.