Wprowadzenie

Kształcenie na odległość z wykorzystaniem nowoczesnych technologii w uczącym się społeczeństwie jest dość dużą nowością w edukacyjnym środowisku Chorwacji. Trudno mówić o tradycji czy kontynuacji w zakresie e-learningu, jednak w ostatnich kilku latach obserwuje się jego szybki rozwój, szczególnie w zakresie szkolnictwa wyższego.

Artykuł prezentuje kontekst, w jakim rozwijają się chorwackie trendy e-learningowe. Opisuje on również projekt edukacyjny ELA (E-learning Academy) prowadzony przez Chorwacką Sieć Badawczą CARnet (Croatian Academic and Research Network), składający się z trzech rocznych programów online przeznaczonych dla osób zarządzających edukacją, wykładowców i pracowników odpowiadających za technologię. W ciągu ostatnich czterech lat działania rządu chorwackiego ukierunkowane na przystąpienie kraju do Unii Europejskiej oraz przeprowadzanie koniecznych reform nabrały tempa. Istnieje również widoczne poparcie dla realizacji założeń procesu bolońskiego¹.

Pojawiają się sugestie o konieczności wdrażania programów skoncentrowanych na potrzebach studenta i krytycznego myślenia, ale wciąż nie są one akceptowane w edukacyjnej części strategii rozwoju Chorwacji Croatia in 21st century"².

Wciąż brakuje oficjalnych badań w dziedzinie użytkowania technologii w chorwackim systemie edukacyjnym, możliwe jest jednak zastosowanie cyklu wdrażania idei e-learningu Zemsky'iego i Massy'iego w Chorwacji (Zemsky and Massy E-learning adoption cycle). Taki obraz stanu e-learningu w chorwackim szkolnictwie wyższym zarysowuje się na podstawie percepcji i doświadczeń uzyskanych z projektów prowadzonych przez CARNet³.

Cykl wdrażania e-learningu w Chorwacji

Większość zmian dotyczących wdrażania e-learningu w instytucjach edukacyjnych koncentruje się na usprawnianiu już istniejących kursów i programów wykorzystywanych w tradycyjnym nauczaniu. Dominującym ulepszeniem stał się PowerPoint, który w rzeczywistości umożliwia dokonanie jedynie niewielkich (jeśli nie żadnych) zmian w sposobie wykładania przedmiotów. Co więcej, technologia używana jako wsparcie edukacji tradycyjnej wcale nie wpłynęła w znaczący sposób na pedagogikę⁴.

Inne narzędzia, jak np. systemy zarządzania kursami, są używane jedynie przez innowatorów. CARNet zapewnia swoim członkom darmowe licencje WebCT, istnieje także wiele różnych systemów zarządzania treścią tworzonych przez poszczególne instytucje (home-made learning management systems), w tym jedyny chorwacki komercyjny LMS e-Learner. Wciąż jednak rozwiązania te nie są używane na szeroką skalę i trudno byłoby znaleźć jedno, które znacząco wyróżniałoby się wśród innych⁵.

Brak tradycji kształcenia na odległość

Podane wcześniej czynniki mogą być skorelowane z brakiem rzeczywistej tradycji kształcenia na odległość, bez względu na to, jaką stosowalibyśmy technikę. W Chorwacji istniało niewiele kursów korespondencyjnych, nie miały one również szerszego poparcia i wielu uczestników. Nie można więc mówić o rozwiniętym systemie kształcenia ustawicznego czy podstawach, na których mogłoby się oprzeć kształcenie online. Przykładem może być Open University in Croatia, który oferuje wiele kursów tradycyjnych, ale prawie żadnego metodą e-learningu⁶.

Ponieważ Chorwacja jest relatywnie małym krajem, o powierzchni 55 000 km² i populacji 4,4 milionów mieszkańców, nie było w niej nigdy, w przeciwieństwie do krajów o rozległym terytorium, większego zainteresowania rozwojem kursów na odległość. Brak tradycji kształcenia na odległość jest jednym z powodów, dla których e-learning był w Chorwacji tak wolno wdrażany.

Rozwój e-learningu w Chorwacji

Mimo problemów i braku tradycji, w ciągu ostatnich lat obserwuje się stosunkowo szybki rozwój e-learningu, szczególnie w zakresie szkolnictwa wyższego. Jest to spowodowane następującymi czynnikami:

• stworzeniem infrastruktury internetowej CARNet połączonej z europejską siecią badawczą GEANT, o szybkości 1,2 Gbps;
• staraniami pojedynczych pionierów w tej dziedzinie, próbujących stworzyć nowe możliwości, nawet bez odpowiedniej polityki i wsparcia⁷;
• działalnością Chorwackiej Sieci Badawczej CARNet w zakresie m.in. promocji e-learningu i wsparcia użytkowania technologii w edukacji⁸.

Chorwacja na tle regionu

Dowody na dobrą pozycję Chorwacji w dziedzinie e-learningu na tle sąsiadujących krajów można znaleźć we, wciąż nieoficjalnym, raporcie ETF - European Training Foundation, która zbadała zastosowanie technologii w edukacji na terenie Zachodnich Bałkanów⁹.

Według wyników badań, Chorwacja osiągnęła przodującą pozycję w rejonie południowo-wschodniej Europy pod względem zastosowań e-learningu w edukacji wyższej. Wskazują one również na fakt, że Chorwacja jest krajem, w którym inwestycje w technologie mające na celu rozwój kształcenia (szczególnie szkolnictwa wyższego) są najwyższe. Jest ona również krajem, który osiągnął najwyższy rozwój w porównaniu do planów, ze szczególnym wyróżnieniem sieci CARNet, jako generatora stymulacji i promocji kształcenia wzbogaconego o technologie.

Negatywy

Niestety inne wyniki badań ETF nie są już tak optymistyczne. W zakresie programów narodowych, szczególnie regulacji prawnych, wdrażania kryteriów oceny i planów strategicznych dotyczących rozwoju technologii w edukacji, sytuacja Chorwacji i innych badanych krajów z regionu jest niezadowalająca. Kształcenie na odległość nie jest częścią prawie żadnego dokumentu państwowego, strategie rozwoju nie istnieją lub nie zostały jeszcze wdrożone i nie ma żadnej instytucji państwowej, która zajmowałaby się ustalaniem prawa normującego rozwój e-learningu na poziomie całego kraju.

Chorwackie projekty e-learningowe są wciąż indywidualnymi inicjatywami, odseparowanymi i niepowiązanymi ze sobą. Co więcej, brak im standardów jakościowych, w przeciwieństwie do rosnącej świadomości konieczności badania jakości jako prawdopodobnie najważniejszym czynniku rozwoju e-learningu w poprzednich latach¹⁰. Co ważne, używana technologia jest bardziej zaawansowana niż wdrażane strategie pedagogiczne.

Zaistniała sytuacja jest wynikiem:

• braku wsparcia instytucjonalnego i polityki instytucjonalnej,
• braku narodowej strategii w dziedzinie e-learningu, edukacji zawodowej, kształcenia ustawicznego, edukacji dorosłych,
• dużego znaczenia silnego tradycyjnego systemu nauczania bazującego na metodach przekazywania wiedzy i podejściu skupionym na nauczycielu (teacher-centered approach),
• braku nowych badań i rozwoju studiów pedagogicznych, szczególnie odnoszących się do edukacji wspieranej technologiami,
• braku odpowiedniej komunikacji i promocji studiów przypadku,
• braku systematycznej edukacji w dziedzinie e-learningu.

E-learning Academy (ELA)

W odpowiedzi na istniejące wyzwania, w 2003 r. sieć CARNet zainicjowała powstanie Akademii e-learningu (ELA - E-learning Academy), projektu edukacyjnego, który oferował aktualną, światową wiedzę na temat e-learningu w kontekście nowych reform edukacyjnych przed którymi stoi Chorwacja.

ELA składa się z trzech programów edukacyjnych pozwalających na rozwój e-learningu na poziomie narodowym:

1. zarządzanie e-learningiem (E-learning Management);
2. nauczanie z wykorzystaniem e-learningu (E-learning Tutoring);
3. projektowanie kursów (Course Designer).

Komitet programowy ELA przedstawił szkic programu, który otrzymał pozytywne opinie¹¹. Kilku potencjalnych międzynarodowych partnerów zostało zaproszonych do składania ofert. Wybrano zespół ekspertów z University of British Columbia (UBC) z Vancoucer w Kanadzie, pod przewodnictwem dr Marka Bullena, dyrektora MAPLE - Managing and Planning Learning Environments i Jeffa Millera, project managera i instruction designera w UBC.

Zespół UBC dołączył do Komitetu Programowego, aby wspólnie zaprojektować program nauczania, a następnie wdrożyć jego zawartość do środowiska online.

Część zespołu CARNet uczestniczy w rozwoju programu, biorąc pod uwagę zaadaptowanie go do obecnej sytuacji w Chorwacji. Uwagę przywiązuje się również do rozwoju studiów przypadku z lokalnych projektów chorwackich stosowania technologii w edukacji.

Ad. 1 Zarządzanie e-learningiem

Program The Management of E-learning obejmuje dziedziny strategicznego planowania wdrożeń e-learningowych, a także stworzenie i adaptację odpowiednich modeli organizacyjnych i technologicznych. Przeznaczony jest dla średniego szczebla zarządzania i administracji instytucji szkolnictwa wyższego, które wciąż są w fazie wdrażania e-learningu lub planują wprowadzić te technologie w proces nauczania.

Po zakończeniu programu, uczestnicy będą w stanie zrozumieć różne podejścia do kursów i programów e-learningowych i wiedzieć, jakie korzyści płyną z każdego z nich. Będą znać relacje i różnice pomiędzy e-learningiem, kształceniem na odległość, metodą blended learning i innymi formami technologii wspierających nauczanie. Po skończeniu kursu uczestnicy będą umieli rozpoznać kluczowe teorie nauczania, ocenić projekt e-learningowy, stwierdzić, czy posiadają odpowiednie rozwiązania technologiczne i pedagogiczne pozwalające na rozwój odpowiedniego wsparcia e-learningowego.

Ad. 2 Nauczanie z wykorzystaniem e-learningu

Program E-learning Tutoring zawiera tematy z pedagogiki, psychologii, socjologii i komunikacji. Przyszli "e-wykładowcy" najpierw określą swoją rolę w procesie kształcenia e-learningowego, a później wypracują różne typy wsparcia konieczne w środowisku online. Program jest przeznaczony dla profesorów, wykładowców, instruktorów oraz osób wspierających, a więc dla każdego, kto już używa lub planuje używać komponentów online w nauczaniu.

Ad. 3 Projektowanie kursów

Zawartość programu Course Design zawiera podstawy tworzenia kursów online z pomocą technologii ICT. Przez doskonalenie ich umiejętności technicznych, uczestnicy nauczą się odpowiednich metod dla tworzenia edukacyjnych materiałów multimedialnych i zrozumieją jak funkcjonują systemy e-learningowe. Po ukończeniu programu, będą mogli uczestniczyć w planowaniu i wdrażaniu e-learningu w ich środowiskach, w kooperacji z ekspertami merytorycznymi. Program przeznaczony jest dla nauczycieli, pracowników technicznych i wspierających, którzy są zainteresowani planowaniem i tworzeniem materiałów edukacyjnych online.

Instrukcje i wsparcie dla studentów

Pilotażowy program Management in E-learning rozpoczął się w październiku 2004 r. i trwa do chwili obecnej. Po pierwszym naborze uczestniczyło w nim 27 osób, z czego 4 osoby należały do organizacji z sektora NGO, 1 do sektora biznesu i 21 do sektora akademickiego. W marcu 2005 CARNet zakończy pierwszy nabór do dwóch pozostałych programów. Nabór już się rozpoczął, termin jego zakończenia to 7 lutego 2005 r.

Na wszystkie trzy programy będą przeprowadzane dwa nabory w ciągu roku. Na początku będą one prowadzone tylko w języku angielskim, natomiast wersja w języku chorwackim będzie funkcjonował od jesieni 2005 r. Programy trwają dwa semestry, prowadzone są metodą tradycyjnych warsztatów (na początku pierwszego i drugiego semestru oraz na koniec programu) oraz metodą wideokonferencji.

Zapewniają one wysoki poziom interakcji pomiędzy uczestnikami, a także między uczestnikiem i nauczycielem przez zastosowanie dyskusji online, używanie e-maili oraz rozmowy tradycyjne. Indywidualne i grupowe aktywności online (nauka, badania, zadania indywidualne i grupowe, uczestnictwo w dyskusjach i pisanie projektu) to łącznie 8 godzin tygodniowo, co daje łącznie 272 godziny. Dodając do tego 48 godzin zajęć tradycyjnych, każdy z programów określony jest na 320 godzin dydaktycznych.

Zajęcia we wszystkich trzech programach są prowadzone przez profesorów z University of British Columbia. Uczestnicy mają możliwość uczyć się od światowych ekspertów z dziedziny e-learningu.

Zamiast podsumowania

Aby spełnić swoją misję, ELA będzie prowadzić badania, promować i uczyć o metodach, teoriach i najlepszych przykładach stosowania e-learningu. Dzięki temu pomoże w rozwoju wiedzy i umiejętności ekspertów w Chorwacji oraz regionie centralnej i południowo-wschodniej Europy, którzy będą stymulować wdrażanie e-learningu w swoim otoczeniu. CARNet rozważa wprowadzenie regionalnej oferty programów ELA. Mieszkańcy kilku krajów z byłej Jugosławii z łatwością posługują się chorwackim, dzięki temu kursy takie są jeszcze atrakcyjniejsze dla tego regionu. Emigranci chorwaccy są kolejną grupą, która może być zainteresowana takimi programami. Także mieszkańcy pobliskich państw mogą wiele zyskać z programów ELA, ze względu na podobne doświadczenia w zakresie programów edukacyjnych, obecnej transformacji politycznej i sytuacji rozwoju ICT.

Bibliografia

• T. Bates, Managing Technological Change: Strategies for University and College Leaders, Jossey Bass 200T. Bates, Managing Technological Change: Strategies for University and College Leaders, Jossey Bass 2000.
• CARNet, http://www.carnet.hr 5.01.2005.
• E-learning Academy, http://www.carnet.hr/ela 15.11.2004.
• European Training Foundation, ETF Newsletter, No 5/2005.
  http://www.etf.eu.int/website.nsf/pages/ETF%20Newsletter%20-%20Number%205?OpenDocument&LAN=EN 10.01.2005.
• D. Kupres, J. Gojšić, J. Tingle, K. Zimmer, P. Pale, Dosadašnji tijek projekta Uspostava E-learning Aakademije, "Edupoint e-journal", Nr 26,
  http://www.carnet.hr/casopis/26/clanci/1 19.11.2004.
• NPIEU - National Programme for the Integration of the Republic of Croatia into EU,
  http://www.mei.hr/Download/2004/04/09/NPPEU-ENG-2004-master.pdf 5.01.2005.
• Office for strategic development of Republic of Croatia, Hrvatska u 21. stoljeću,
  http://www.vlada.hr/default.asp?ru=2 20.01.2005.
• Open University Zagreb,
  http://www.pou.hr 15.11.2004.
• Policy Paper of the European ODL Liaison Committee, Distance Learning and eLearning in European Policy and Practice: The Vision and the Reality,
  http://www.odl-liaison.org/pages.php?PN=policy-paper_2004 20.01.2005.
• R. Zemsky, W.F. Massy, Thwarted Innovation What Happened to e-learning and Why, The Learning Alliance at the University of Pennsylvania.