Wprowadzenie

Badania wiedzy ekonomicznej polskiego społeczeństwa przeprowadzone przez Pracownię Badań Społecznych na zlecenie Narodowego Banku Polskiego w 2003 roku (czyli w czasie, kiedy tworzony był NBPortal.pl) pokazały, jak ważna dla polskiego społeczeństwa jest edukacja ekonomiczna. Ponad 75% respondentów odpowiedziało bowiem, że wiedza ekonomiczna odgrywa w ich życiu istotną rolę. Równolegle, badane osoby zauważały duży potencjał internetu, jako nośnika wiedzy ekonomicznej.


*Tekst przedstawia prywatne poglądy autora i nie musi być zgodny z oficjalnym stanowiskiem Narodowego Banku Polskiego. W ostatnich latach dostęp do sieci staje się w Polsce coraz powszechniejszy, dzięki czemu liczba internautów systematycznie wzrasta. Z drugiej strony, sami badani wskazują na internet jako interesujący ich nośnik wiedzy, chętnie korzystają z niego również przy poszukiwaniu informacji. Jest to wyraźnie zauważalne, szczególnie w przypadku nauczycieli i młodzieży szkolnej. Obserwując wspomniane tendencje, warto zastanowić się nad potencjałem i możliwościami szerszego niż obecnie wykorzystania e-learningu jako jednej z dziedzin edukacji zdalnej.

Rozwój edukacji zdalnej

Potocznie uważa się edukację zdalną za pomysł przełomu XX i XXI wieku. Jednakże już w 1728 roku Calleb Philips zamieścił w "Boston Gazette" ogłoszenie informujące o organizowanych kursach zdalnych. Rozwój kształcenia korespondencyjnego przypada jednak na II połowę XIX wieku. Wtedy to kształcenie korespondencyjne realizowane było m.in. przez brytyjskie uniwersytety, a nawet powoływane do tego autonomiczne kolegia - w Edynburgu, Cambridge czy Oxford. Edukacja korespondencyjna rozwijała się również w Stanach Zjednoczonych oraz pozostałych państwach europejskich, a także w Japonii, Chinach, Australii i Nowej Zelandii¹. Przez lata zmieniały się jednak formy kształcenia na odległość. Po wstępnych doświadczeniach z kursami korespondencyjnymi, zaczęto poszukiwać nowych form edukacji zdalnej - pojawiły się tzw. systemy multimedialne, których domeną stało się wykorzystywanie różnych środków przekazu: podręczników, dodatkowych materiałów przesyłanych kursantom, zajęć bezpośrednich, a później również telefonów, radia, telewizji i komputerów. Wszystkie z tych dróg miały jednak znaczne ograniczenia. W praktyce kanał przesyłu informacji był drożny właściwie tylko w jedną stronę - od wykładowcy do kursanta. Niezwykle czasochłonna, trudna, a często nawet niemożliwa okazywała się interakcja ucznia z nauczycielem. Zmieniło się to z chwilą wykorzystania internetu w edukacji zdalnej.

Metodyka kształcenia dorosłych

Obecnie, wykorzystując technologie internetowe, możliwe jest prowadzenie lekcji synchronicznych z wykorzystaniem przesyłu tekstu, dźwięku i obrazu. ! Czas reakcji nauczyciela na pytania ucznia jest ważny również w edukacji asynchronicznej. Za sprawą wykorzystania poczty elektronicznej i mechanizmu forum dyskusyjnego możliwe jest szybkie reagowanie na pytania i problemy uczestników kursów. Możliwe jest również podanie kursantom numeru telefonu, pod którym - w określonych godzinach - czeka osoba służąca pomocą techniczną bądź merytoryczną. Właśnie takie rozwiązanie - połączenie korespondencji mailowej z możliwością rozmowy telefonicznej zastosowano w Portalu Edukacji Ekonomicznej Narodowego Banku Polskiego NBPortal.pl. Bardzo istotną zaletą wykorzystywania e-learningu w edukacji nie tylko ekonomicznej, jest to, że stosowane metody dydaktyczne sprawdzają się w przypadku kształcenia zarówno dzieci, jak i dorosłych. W dalszej części artykułu skoncentruję się jednak głównie na metodyce kształcenia dorosłych. Według prof. Janiny E. Karney² najskuteczniejszymi metodami nauczania dorosłych są:

• trening,
• case study (studium przypadku),
• inscenizacja,
• dyskusja,
• burza mózgów,
• dyskusje problemowe w grupach.

Zdecydowana większość z tych metod jest możliwa do zastosowania w kształceniu zdalnym, opartym na platformie e-learningowej. Odwołując się ponownie do przykładu NBPortal.pl, wskażę dostępne w nim kursy e-learningowe, które, wzbogacone związanymi z nimi tematycznie następującymi elementami portalu, wpisują się w zbiór wymienionych wcześniej, najbardziej efektywnych metod edukacyjnych:

• specyficzną, ale atrakcyjną dla użytkowników, formą case study w NBPortal.pl są quizy decyzyjne. Jest ich aktualnie ok. 250, co zapewnia dużą różnorodność i urozmaicenie zarówno pod względem tematu, jak i formy;
• na otwartym forum dyskusyjnym użytkownicy portalu wymieniają się poglądami. Powstały również fora eksperckie, na których na pytania użytkowników odpowiadają specjaliści z danych dziedzin;
• organizowane są czaty z ekspertami, w trakcie których każda z osób korzystających z portalu może zadać pytania ekspertowi i prowadzić z nim dyskusję online;
• fora dyskusyjne pełnią też rolę grup problemowych - użytkownicy portalu w częściach tematycznych dyskutują ze sobą, odpowiadając na pojawiające się pytania i poszukując rozwiązania sytuacji problemowych;
• specyficzną formą treningu są gry decyzyjne, które pozwalają internautom wczuć się w fikcyjne sytuacje i role oraz podejmować związane z nimi decyzje, obserwując jednocześnie ich skutki. Gry decyzyjne są elementem zabawy, pozwalają jednak zauważyć związek pomiędzy posiadaną wiedzą i umiejętnościami a efektywnością podejmowanych działań. Gry decyzyjne nawiązują do idei edukacji przez działanie oraz przez zabawę, która sprawdza się zarówno w kontekście kształcenia dorosłych, jak i dzieci.

Platforma e-learningowa

Poza właściwymi metodami kształcenia, warunkiem efektywnego nauczania pozostaje oczywiście odpowiedni dobór treści.

Tworząc e-learningową platformę edukacyjną, należy pamiętać o tym, że aktywizujące metody kształcenia są o 70% skuteczniejsze niż metody przekazywania informacji w formie wykładu³. Aktualne formy e-edukacji pozwalają na stosowanie metod aktywizujących, w których użytkownicy co kilka minut są proszeni o wykonanie określonej czynności - może to być np. kliknięcie w celu otrzymania dodatkowych informacji, rozwiązanie krótkiego testu sprawdzającego zdobytą wiedzę czy ułożenie kilkuelementowych puzzli, które stworzą obrazek związany tematycznie z kursem. Właściwie, przy założeniu, że interaktywne elementy multimedialne będą powiązane tematycznie z kursem, jedynym ograniczeniem w ich tworzeniu pozostaje inwencja i kreatywność osób opracowujących metodycznie dany kurs. Pewną metodą aktywizacji użytkowników kursów e-learningowych jest także odpowiednio zorganizowana nawigacja w kursie. Powinna ona być prosta i intuicyjna, natomiast, pomimo dostępnych możliwości technicznych, nie może być zupełnie automatyczna. Zwykłe klikanie na ikonce "następny" bądź dalej, powodujące przechodzenie z jednego ekranu kursu na drugi, aktywizuje użytkownika oraz pozwala dostosować tempo przechodzenia kursu do predyspozycji i możliwości kursanta.

Nie bez znaczenia jest również fakt wykorzystywania w kursach elementów multimedialnych w postaci animacji bądź krótkich filmów, które - oprócz funkcji aktywizującej - pełnią też rolę przerywnika. Mogą także powtarzać istotne treści zawarte w kursie, równocześnie zwracając uwagę kursanta i wspomagając zapamiętywanie przekazanych informacji.

Podsumowanie

Z dotychczasowych doświadczeń Portalu Edukacji Ekonomicznej NBPortal.pl wynika duże zainteresowanie e-edukacją w Polsce. Przez pierwszy rok z serwisu NBPortal.pl skorzystało ponad 700 tys. unikalnych użytkowników, a prawie 30 tys. osób zdobywa wiedzę z dostępnych w portalu kursów e-learningowych. W marcu 2005 roku zasoby portalu zwiększyły się o kolejne trzy kursy multimedialne. Powstało wiele nowych prezentacji, codziennie tworzone są aktualne informacje ekonomiczne, porady, a do Wirtualnej Biblioteki dołączane są nowe publikacje. Równie dynamicznie rozbudowuje się Centrum Nauczyciela, w którym aktualnie dostępnych jest już około 150 konspektów lekcji z zakresu przedsiębiorczości i podstaw ekonomii.